Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi’nden iktisatçı Prof. Dr. Yalçın Karatepe, kurların yükselmesiyle halihazırda yüksek olan enflasyonun artmaya devam edeceğini, satın alma gücünün düşeceğini, yoksulluğun daha da derinleşeceğini vurguladı.
Bankalardaki toplam mevduatın yaklaşık yüzde 55’inin döviz hesaplarından oluştuğunu, son alınan faiz kararıyla artmaya devam edeceğinne dikkat çeken Karatepe, “Madem faiz ve kur artışı ortasında bir bağ yoktur, o vakit neden 128 milyar dolar sattılar” diye sordu.
“Yarın nasıl bir Türkiye’ye uyanacağımız konusunda öngörüde bulunmakta bile zorlanıyoruz” tabirini kullanan Prof. Dr. Yalçın Karatepe ile iktisattaki son gelişmeleri konuştuk.
– TL’deki erimenin nedenleri neler? Dolar nereye kadar çıkar, bir öngörünüz var mı?
Dolar kurunun yükseliyor olmasının sebebi iktidardır. Uygulanan makus ekonomik siyasetler nedeniyle artan belirsizlikler ve riskler, birinci tesirini kurların yükselişinde gösteriyor. Yarın nasıl bir Türkiye’ye uyanacağımız konusunda öngörüde bulunmakta bile zorlanıyoruz. Durum bu olunca, herkes kendisini ekonomik olarak müdafaaya çalışıyor. Bugün TL cinsi enstrümanların getiri oranı enflasyonun altındadır. TL tasarruf edenler paralarının satın alma gücünü bile koruyamıyorlar. Bu nedenle eline bir ölçü para geçen dövize yöneliyor. Bankalardaki toplam mevduatın yaklaşık yüzde 55’i döviz hesaplarından oluşmaktadır ve bu son alınan faiz kararı ile birlikte artmaya devam edecektir. Alışılmış döviz alan yalnızca vatandaş değil, yabancılar da çıkıyor. Bütün bunlara bir de dış siyasette yaşanan gelişmeleri eklediğimizde kurların yükselmeye devam edeceğini öngörüyorum. Artık kimse dolar 10 lira olur mu diye sormuyor, zira esasen o düzeye çok yaklaştı. Artık merak edilen doların nereye kadar gidebileceğidir. Her yere gidebilir; bir tek yer hariç, aşağıya gitmez.
ENFLASYON ARTACAK
– Döviz kuru artışının iktisada ve vatandaşa tesirleri kısa vadede ne olacak?
Döviz kuru artışının vatandaşa en süratli tesiri enflasyon üzerinden olacak. Halihazırda yüksek olan enflasyon artmaya devam edecek, satın alma gücü düşecek. Bu da aslında açık bir biçimde vatandaşın daha fazla fakirleşmesi manasına gelecektir. Fiyatlarda enflasyona paralel bir artış da olmayacağı için yoksulluk derinleşecek.
– Kuru düşürmek için 128 milyar dolar heba edildi. İktidar kanadı Merkez Bankası rezervlerinin artıda olduğunda ısrarlı. Bu ne kadar gerçekçi?
Türkiye’de, bilhassa son yıllarda, artan ekonomik sıkıntılar, vatandaşı finansal kavramlar ve temel hesaplamalar konusunda uzman yaptı. Bu açıdan baktığımızda, sanırım finansal okuryazarlığı en yüksek toplum haline geldik. Hangi ülkede ortalama bir vatandaş swap süreçlerini günlük sohbetlerine bahis eder? Bizde ediyor. Artık durum bu olunca, siz istediğiniz kadar “Bizim rezervlerimiz şu kadar” diye açıklama yapın. Vatandaş anında o söylem ettiğiniz sayının ayrıntılarına bakıyor ve durumun hiç de o denli olmadığını görüyor. Sizin olan ile sizin olmayan ortasındaki fark net durumunuzu gösterir. 15 Ekim tarihi prestijiyle 125.7 milyar dolar olarak açıklanan brüt rezervden 161.6 milyar dolan olan yükümlülüğü çıkardığımızda, net rezervin eksi 35.9 milyar dolar olduğunu görüyoruz.
MESELELER BÜYÜYOR
– Merkez Bankası Lideri (TCMB), Meclis komitesinde yaptığı sunumda “Kurlardaki yükseliş ile bizim faiz indirme kararımız ortasında bir bağlantı yoktur” açıklaması yaptı. Bu açıklamalar ne kadar gerçekçi, yeni bir faiz indirimi bekliyor musunuz?
Bunun hakikat olmadığı geçen hafta Merkez’nin almış olduğu faiz indirimi kararı sonrası kurlarda yaşanan sıçramada gördük. 200 baz puanlık indirim sonrası anında 9.50’ye kadar çıkan kurlar buradan da yükselmeye devam etti. Madem faiz ve kur artışı ortasında bir münasebet yoktur, o vakit neden 128 milyar dolar sattılar?
Maalesef bizde şöyle bir durum var: Yetki bende, kelam bende, ben bildiğimi yaparım. İyi hoş, siz bildiğinizi yapıyorsunuz da sizin bildiğinizin yanlış olduğunu herkes görüyor ve bunun ağır faturası da geniş halk bölümlerine çıkıyor. Bunu ne yapacağız? Yanlışta ısrar etmenizin bedelini ödemeye mahkûm muyuz? Türkiye sizin yanlış fikirlerinizi test edeceğiniz bir oyun alanınız değildir. Bilhassa, bağımsızlığı kanununda yazılı olan bir kurumun lideri bu cins değerlendirmeler yaparken ekonomik gerçeklik ile talimatına uymak zorunda hissettiği siyasi irade ortasında sıkışmamalı, özgürce gerçek kararların altına imza atmalıdır. Ancak maalesef Türkiye’nin idare modeli, bir kişinin her alanda kelam söyleme yetkisine sahip olduğu inancı ve kurumsal yapının da bunun karşısında dur(a)maması meselelerimizin giderek büyümesine yol açıyor. Günün sonunda, olan çalışan halk kısmına oluyor: Daha fazla yoksulluk.
TEMEL SORUN MAKÛS İDARE
– Türkiye iktisadının en can yakıcı meseleleri neler? Tahlil için neler öneriyorsunuz?
Türkiye’nin temel sorunu makus yönetiliyor olması. Cumhurbaşkanlığı hükümet sistemi ismini verdikleri ve tüm yetkinin bir şahısta toplandığı, kurumların fonksiyonsuz hale geldiği, kuralların bağlayıcılığının olmadığı, bir kişinin hayatın her alanına ait istediği üzere kararlar alabildiği bu sistem, öteki alanlarda olduğu üzere iktisatta de çok makus sonuçların ortaya çıkmasına yol açıyor. Ekonomik manada en değerli ve giderek artan meselemiz yoksullaşmadır. Bilhassa kurların artmasıyla birlikte artan enflasyon, bu fakirleşmeyi derinleştiriyor. Çalışanlar karınlarını doyuracak bir gelire bile sahip değiller. Ancak maalesef, üzülerek görüyoruz ki “rekabetçi kur politikası” dedikleri yaklaşımla çalışanların gerçek manada daha da fakirleştirilmesi üzerinde kurgulanmış bir politikayı benimsemiş görünüyorlar.
FATURA AĞIR OLACAK
– Türkiye’nin brüt dış borcu 448 milyar doları aştı. Bu borcu döndürmek için nasıl kaynak bulunacak?
10 ülke büyükelçisinin “istenmeyen kişi” ilan edilme daveti, Türkiye’nin Mali Aksiyon Misyon Gücü (FATF) tarafından “karaparanın aklanması ve terörizmin finansmanı” ile uğraş konusunda üzerine düşeni yapmadığı münasebeti ile “gri listeye” alınması, dış finansman konusunda meselelere yol açabilir.
Lakin şunu söylemek mümkün: Her şartta dış finansman maliyetimiz artacaktır. Hem yurtdışı piyasalarda faizlerin artırıldığı bir periyoda girmiş olmamız hem Türkiye’nin risklerinin artıyor olması birlikte değerlendirildiğinde, dış borcun çevrilme maliyetinin artacağı açıktır. Artan bu finansman maliyeti, borçlu şirketlerin bilançoların olumsuz etkileyecek. Bilhassa dış borç ödemesi yapan ve geliri yüklü olarak TL olan şirketlere tesiri daha yüksek olacaktır. Hem ülke riski primi hem de kurlar artıyor. Bunun, finansman sarfiyatı manasında faturası ağır olacaktır.
– Yılsonu, büyüme, işsizlik, enflasyon ve faiz öngörüleriniz nelerdir? Bu alanlarda ne çeşit riskler görüyorsunuz?
Büyüme sayısının yüksek geleceği anlaşılıyor. Lakin refah artışına yol açan bir büyüme durumu kelam konusu değildir. Geniş tarifli işsizlik neredeyse yüzde 30’a ulaşmış durumda. Bir taraftan yeni istihdam üretemezken öteki taraftan refah artışına yol açmayan büyüme verisine de çok fazla mana yüklememek gerekir diye düşünüyorum. Enflasyonun artmaya devam edeceği açık. Faizlerde yapılan indirimin banka kredilerine yansımasını pek beklemiyorum. Halkbank’ın “Faizlerde bir indirim kelam konusu değil” açıklamasından birkaç dakika sonra üç kamu bankasının kurumsal kredi ve konut kredilerinde faiz indirimine gidildiğinin duyurulması, Halkbank’ın bile faizleri indireceğini bilmediği manasına gelir. Zira faizlerin indirilmesi kararını veren de iktidardır. Banka yöneticileri de bizim üzere kenardan seyrediyor. Bunun talimatla yapıldığı aşikâr. Üstelik ticari kredi ve konut kredisi faiz oranları indirilirken, halkın temel gereksinimlerini karşılamak için kullandığı muhtaçlık kredisi faiz oranlarında bir indirime gidilmemiş olması, iktidarın ekonomik tercihlerinin ne tarafta olduğunu açıkça gösteriyor.
Risklerin bariz bir biçimde arttığı bir devirde özel bankaların, yalnızca TCMB’nin bir haftalık faiz oranı düştü diye, uzun vadeli ve düşük faizden kredi kullandırmalarını beklemiyorum.
İTİMAT TESİSİ KOŞUL
– Döviz kurunu belirli bir düzeyde tutmak için hangi adımlar atılmalı?
Döviz kurunun istikrar kazanabilmesi için öncelikle Türkiye iktisadına olan itimadın tesis edilmesi gerekir. Bunun tesis edilmesi de bu iktidar anlayışı nedeniyle pek mümkün görünmüyor. Bunu açıkça belirmek gerekir. İktidarın ülke gerçekliği ile bağı kopmuş, tüm karar ve icraatlarını sonlu bir zümrenin menfaatına ve bunların iktidar olmalarının imkanlarından ve münasebetiyle kamu kaynaklarından yararlanması üzerine kurulmuştur. Durum bu olunca bizim iktisat kitaplarından öğrendiklerimizle yapacağımız tekliflerin bir manası kalmıyor. Şayet Türkiye’de halkın refahını önceleyen iktisat siyasetlerinin uygulanması bekleniyorsa bunun birinci adımının mevcut iktidar anlayışının değişmesi olduğu açıktır. 20 yıldır iktidarda olanların ve şimdiye kadar uyguladıkları siyasetler ile halkı derin yoksulluğa sürükleyenlerin değişmelerini beklemek de çok optimist bir beklenti olur. Bu nedenle, Türkiye’de bir an evvel seçime gidilmesi ve hukukun üstünlüğünü, söz özgürlüğünü, temel hak ve hürriyetleri, akıl ve bilimi önceleyen, halkçı ekonomik siyasetleri hayata geçirecek bir anlayışın iktidar olması gerekir.
Cumhuriyet
