İklim krizi, tabiattan kopuşun, insanın kendine yabancılaşmasının bir sonucu. Bu birinci büyük yapay afetle başa çıkmanın yoluysa çok açık: Yine birbirimize sarılmak.

Tunç Soyer’in köşe yazısı:

YAPAY AFET

Hani hoşunuza gitmeyen bir sıkıntı vardır. Onunla yüzleşmemek için evvel inkâr edersiniz. Ne var ki hayat size sıkıntının büyüklüğünü hatırlatmaya devam eder. Çaresiz, kaçamayacağınızı anlar, kabullenirsiniz.

Akabinde o sıkıntıyı asla çözemeyeceğiniz kaygısıyla paniğe kapılırsınız. Sonra şöyle bir durup soluklanırsınız. Doğrularla yüzleşirsiniz. Gücünüzü toplar ve sorunun özünü kavrarsınız. Dehşetin oturduğu koltuğa, cüret geçer. Bu en hassas anı, idrak anını takiben zihin dünyanız tekrar şekillenir. Böylece daha evvel hiç düşünmediğiniz tahlilleri öngörmeye başlarsınız.

Yeteri kadar kararlı, heyecanlı ve sabırlıysanız o tahlilleri bir bir hayata geçirirsiniz. Bunu yaparken, tekrar ettikçe tek kişilik bir zindan imar eden alışkanlıklar yerine dayanışma, yardım alma ve yeni fikirler size daha çok haz vermeye başlar.

Bir vakitler sizi endişelendiren bu problem, artık varoluş nedenlerinizden biri ve hatta çözdükçe yaşama sevincinizi büyüten bir gayeye dönüşür.

Elbette öykümüz her vakit bu türlü seyretmeyebilir. Dehşetin koltuğuna cüret geçemez yani o idrak anı hiçbir vakit gerçekleşmezse parçalanma, hastalık ve yıkım başlar.

İKLİM KRİZİ

Tabiat ve -aslında onun bir kesimi olan- insanlık ortasındaki münasebet, hepimizin içine düşme ihtimali olan bu döngüye çok benziyor. Bu döngünün neresinde olduğumuza dair fikrimi merak ediyorsanız… Tam ortasında.

İnsanın kendini tabiattan kopardığı tarihi sürecin sonucunda “iklim krizi” diye yeni bir terim icat etmiş olması, bu sürecin ortasında olduğumuzun ispatı niteliğinde.

İklim krizi vardır yoktur tartışmasını yaşayarak kaybettiğimiz yirmi yılın akabinde, çeşidimiz problemle nihayet yüzleşti. İklimdeki insan kaynaklı değişimi, bir kriz olarak tanım etti. Bugün artık iklim krizi, hepimizin gözle gördüğü, elle tuttuğu ve dahası bedelini ödediği bir gerçek. İnsan eliyle oluşturulan, gezegenimizin gördüğü en büyük “yapay” afet.

Ne var ki bence en hassas eşiği şimdi aşmış değiliz. Bu yüzleşmenin akabinde alışkanlıklarımızın yalnızca rengini ve formunu değiştirerek sıkıntının etrafında mi dolanacağız yoksa özüne inerek endişelerimiz yerine yürekli yanımıza mı yol vereceğiz. Şimdi bilmiyoruz.

Lakin şunu çok iyi biliyorum. Bir sabah uyandığımızda gazetelerde “iklim kriziyle gayret tamamlandı” üzere bir başlığı asla görmeyeceğiz. Zira karşımızdaki sıkıntı tekil bir olgu değil, insan tipinin yine tabiatla uyumlu bir kültür tanım etme imtihanı. Demek istediğim, iklim krizi tartıştığımız sorunun özü değil, yalnızca bir sonucu. Problemin özüyse insanın tabiatla nasıl bir münasebet kurduğu. Tipçi, tahakkümcü ve hammaddeci bir bağlantı mi, yoksa ekoloji ve iktisadın ayrılmaz beraberliği mi?

DÖNGÜSEL KÜLTÜR

Eylül ayının başında İzmir’de gerçekleşen Dünya Belediyeler Birliği Kültür Zirvesi’nde dünyanın bu çok gereksinim duyduğu kültürel dönüşüm, yeni bir kavram olarak tanım edildi: döngüsel kültür. Bu kavram, iklim krizi ve tüm adaletsizlikleri çözümlemek için dört farklı süreci kapsıyor: tabiatla, birbirimizle, geçmişimizle ve değişimle ahenk.

İklim krizi üzere kozmik bir sorunun ele alınmasında teknolojik tahliller kadar, tahminen de daha fazla, ismine “döngüsel kültür” dediğimiz çok katmanlı bir kıymetler manzumesine muhtaçlık var. Bu kavram yalnızca sanatın değil bilimin, siyasetin ve iktisadın de bir kültürel temele muhtaçlık duyduğuna işaret ediyor. Zira…

Kültürsüz bilim olmaz. Olursa atom bombası olur.

Kültürsüz siyaset olmaz. Olursa yolsuzluk olur, darbeler olur.

Kültürsüz iktisat olmaz. Olursa yoksulluk olur, iklim krizi olur.

KURDA, KUŞA, AŞA

Birinci bakışta çok soyut üzere görünen bu sözlerim aslında Türkiye’de birçok somut uygulamaya sahip. Bir kısmı kadimden gelen, unutulmaya yüz tutmuş bu uygulamalar bugün dünyanın ziyadesiyle gereksinim duyduğu bir öteki kültürel kökten besleniyor.

Örneğin Anadolu beşerinin tohum ekerken kullandığı “kurda, kuşa, aşa” tabiri uyaklı bir tılsım olmaktan daha fazlası olsa gerek. Tahminen de bu tabir, sürdürülebilirlik için deneyimle sabit bir matematik ortaya koyuyordur: iki tabiata, bir aşa.

Gerçekten İzmir’de bu anlayışla işlenen milyonlarca dekar tarım yeri ve mera, dahası bu anlayışla üretim yapan on binlerce üretici var. Diğer bir tarım mümkün diye tanım ettiğimiz İzmir tarımı ekosistemini kurarken ana ilham kaynağımız, bu üreticilerin -özellikle de kadınların- kuşaktan nesile taşıdığı bedelli bilgiler. Üç sözlük bir kelamdan türeyen bu tarım kültürü, hayranlık verici bir biçimde tüm çağları aşarak iklim kriziyle uğraş için yeni yürürlüğe giren Avrupa Birliği Yeşil Mutabakat prensipleriyle teğe bir ahenk sağlıyor. İzmir tarımındaki yoksulluk ve kuraklıkla gayretimizi işte bu sağlam temel üzerine inşa ediyoruz.

İklim krizinin İzmir üzere Akdeniz ikliminde bulunan kentler için en önemli sonucu, su kaynaklarındaki süratli azalma. Hal böyleyken Türkiye’de su kaynaklarının yüzde 77’si ziraî sulamada kullanılıyor. Üstelik, birden fazla yabanî sulamayla üretilen eserlerden çiftçilerimiz kâfi gelir elde edemiyor ve kırsalı terk ediyor. Türkiye tarımı hem yoksulluğun hem de kuraklığın içine sürükleniyor. Öteki bir tarım mümkün diyerek uyguladığımız İzmir tarımı bu durumu aksine çeviriyor. Bunu, içinde geri dönüşümün de yer aldığı yeni bir tarım ekosistemi kurarak başarıyoruz.

İzmir tarımının birinci stratejisi, su kaynaklarını tüketmeyen iklimle uyumlu atalık tohumları ve yerli hayvan ırklarını desteklemek. İkincisi, büyük tarım monopolleri yerine küçük üreticilerle birlikte çalışmak. Son olarak ziraî üretimi yalnızca tarlada değil, satış ve pazarlama etaplarında da desteklemek. İzmir tarımındaki alım ve satış garantisi sistemiyle, direkt gelir artışını destekleyen güçlü bir tarım iktisadı kuruyoruz.

İzmir tarımı, yeşil altyapı, tabiat muhafaza ve geri dönüşüm politikalarımızla iklim krizi hakkında Türkiye’nin ülke ölçeğinde yapması gerekenleri İzmir’de şimdiden başlatıyoruz. Birçok diğer mahallî idarenin de bu hususlarda samimi gayretleri olduğunu biliyorum. Öte yandan, Paris Anlaşması’nın Türkiye’de acilen yürürlüğe girmesi lokal idarelerin bu eforlarının bütünleşmesi açısından hayati değere sahip.

Kurda, kuşa, aşa tabiri, iklim kriziyle çabanın kıymetli araçlarından biri olan tabiat hukukunun gelişimine de rehberlik ediyor. Tabiattaki varlıkları merkezinde insanın durduğu bir “çevre” değil direkt hak öznesi olarak tanımlıyor.

YİNE TABİATIMIZA SARILMAK

İzmir’deki temel gayemiz kentin refahını büyütmek ve bu refahın adil paylaşımını sağlamak. Bunun için ekoloji ve iktisat ortasında bir düşman alakası yerine, birbirini besleyen bir ahenk tesis etmek zorundayız. Burada, kadim Anadolu kültürü kadar, yeniliğin ve dönüşümün gücü de değer taşıyor.

İzmir kent merkezinde ve kırsalında, binlerce gencin daha iyi bir ömür için sayısız yenilikçi fikre sahip olduğunu iyi biliyorum. Bayanların ömrü dönüştürücü gücüne dair derin bir hürmet ve umut taşıyorum. Şu çok açık: İklim krizini yaratan eril akıl, kendi içine kapanmaya devam ederek bu sıkıntıyı asla çözemez. Dünyanın ateşini dindirmek, iklimini uygunlaştırmak için bayanların ve gençlerin kelam sahibi olduğu kent iklimleri kurmak zorundayız.

İzmir, kimsenin geride kalmadığı ve demokrasinin ömrün her anında var olduğu eşitlikçi bir kenttir. İzmir’in bayanları ve gençleri için seferber ettiğimiz tüm fırsatlar, girişimcilik merkezleri ve buluşma alanları bu eşitliği sağlama iradesinin birer yansıması. İzmir’de bayanlar ve gençler için projeler uygulamakla yetinmiyoruz. Özünde tabiatla ahenk ve adalet olan bir İzmir’i bayanlar ve gençlerle birlikte, hepimiz için tasarlıyoruz.

İklim krizi her ne kadar kendini sıklaşan doğal afetlerle tabir etse de özü prestijiyle tabiattan kopuşun, insanın kendine yabancılaşmasının bir sonucu. Gezegenimizin ve insanlığın karşılaştığı bu birinci büyük yapay afetle başa çıkmanın yoluysa çok açık:

Yine birbirimize sarılmak.

Endişenin yerine hamasetin geçmesine müsaade vermek.

Uygunlukta yarışmak.

Dahası…

Yine tabiatımıza sarılmak.

Yeryüzünün hâkimi olduğumuz fikrinden, yeryüzünün tahminen de bu en romantik fikrinden bir an evvel kurtulmak. Doğrularla yüzleşmek.

Dünyayla ve daima birlikte uygunlaşmak.

TUNÇ SOYER

İZMİR BÜYÜKŞEHİR BELEDİYE LİDERİ

Cumhuriyet