Pazar Postası, Ankara’da, 1950’lerde, o yıllarda Ankara’nın Babıali’si sayılan Rüzgârlı Sokak’ta yayınlanan haftalık bir mecmuadır. Sonraki yıllarda İstanbul’a taşınacaktır. Sahibi ve başyazarı, o yıllarda CHP Milletvekilliği ve bakanlık da yapmış olan, gazeteci Cemil Sait Barlas’tır (Mehmet Barlas’ın babası). Mecmuanın siyaseti, “ortanın solu”nu temsil ediyordu. 1950’lerde Demokrat Parti’ye muhalefet eden ve sahifelerinde Bülent Ecevit’ten Emil Galip Sandalcı’ya, Doğan Avcıoğlu’ndan Yavuz Altan’a, Sadun Tanju’dan Kemal Sülker’e devrin birçok siyasetçisinin, aydınının, müellifinin metinler yazdığı bir haftalık siyasi mecmua olan Pazar Postası’nın logosu mavidir. Mecmuanın sloganı başlangıçta “Türk genci rejimin ve inkılapların sahibi ve bekçisidir” biçimindedir. Bu slogan daha sonra, “Amacımız Içtimaî Güvenliktir” biçimini alacaktır.
Muzaffer İlhan Erdost, 1987’de, Gergedan mecmuasına yaptığı bir konuşmada, Pazar Postası’nı anlatırken, şunları söyleyecektir: “Ankara’nın Rüzgârlı Sokağı rüzgârlıdır. Tozludur da. Yani Anadolu’nun köylü yüzünün kentli yüzüne kavuştuğu kesittir. Tıpkı hengamda mahzenidir kentin. (…) Pazar Postası işte bu Rüzgârlı Sokak’ta, işte bu sokağın mahzeninde kurşuna dökülür, sahifeye çevrilir, kâğıda devrilir, kâğıt katlanır ve bir daha. (..) Mavidir Pazar Postası. El metnidir. Orta sahifesinde ‘sanat’ muharrir, mavi; ‘edebiyat’ müellif, mavi. Siyasal bir mecmuadır ancak okur daha çok bu orta sahifeyi açar.” Zira bu orta sahifede, ilerleyen yıllarda devletimizin entelektüel ömrünü, edebiyatını, şiir estetiğini derinden etkileyecek, yönlendirecek olan kalemler yazmaktadır: Metin Eloğlu, Talip Apaydın, İlhan Berk, Ceyhun Atuf Kansu, Cemal Süreya, Sezai Karakoç, Edip Cansever, Turgut Uyar (Başlangıçta Varlık mecmuasında şiirleri yayınlanırken, artık yayınlanmayan. ) , Ece Ayhan, Metin Eloğlu, Orhan Duru, Bilge Karasu, Erdal Öz, Cevat Çapan, Can Yücel, Ferit Edgü, Demir Özlü, Leyla Erbil, Hüseyin Cöntürk…
1956’da, “İbraniceden Çizmek” isimli şiiriyle, birinci defa Pazar Postası’nda görünen Ece Ayhan, şunları yazacaktır: “1956… Yaz dinlencesi için İstanbul’a inmiştim (Ankara’daki öğrenciliğimden). Pazar Postası gazetesine bir şiir gönderdim, temmuz ortalarıdır. Orada (artık iki haftada bir) şiirlerim çıkmaya başladı… Üniversitenin açılışı binaenaleyh (ekim ayında) İstanbul’dan Ankara’ya dönmüştüm. Pazar Postası’na uğradım. Gazeteyi yöneten Muzaffer Erdost yayınlıyormuş o şiirleri. 25 yaşındaydım…”
Cemal Süreya da birinci telif hakkını Pazar Postası’ndan aldığını söyler: “7.5 (yedi buçuk lira). O tarihte 5 lira ile Çiçek Pasajı’nda, içki dahil, şıkça bir masa donatılabilirdi.”
PAZAR POSTASI ‘SANAT-EDEBİYAT KÖŞESİ’
Pazar Postası’nı Türk basın tarihinden çok edebiyat tarihine taşıyacak olan şey, mecmuanın kendisi değil de birkaç sahifesini tutan “Sanat-Edebiyat” köşesidir. Bu sahifeler, mecmuanın ismini mahsusen Türk şiirinin çağdaşlaşma sürecinde çok kıymetli bir yan tutan “İkinci Yeni Şiiri” ismiyle anılan şiir deneyiminin biçimlendiği mecmua olarak yakın tarihimize kazıyacaktır. Pazar Postası’nın Sanat-Edebiyat sahifelerinin idaresine, “İkinci Yeni Şiiri” nitelemesini 19 Ağustos 1956’da, Son Havadis gazetesindeki bir yazısında birinci sefer kullanan Muzaffer Erdost’un gelmesi, dergiye bu özelliği kazandırır. Bu sahifeleri 1956-1958 yılları arasında, yalnızca iki yıl yöneten Muzaffer Erdost, sahifeleri günün genç, tutkulu ve yetenekli şairlerine açmakla, edebiyat tarihimizin birtakım kilometre taşlarını döşediğinin farkında değildir. Aradan yıllar geçtikten sonra, 2019’un Ekim ayında, onunla yaptığım bir söyleşide, yakın şiir tarihimize canlı canlı tanıklık ettiğimin farkında olarak, “İkinci Yeni’nin bu kadar önemseneceğini, hâlâ tartışılacağını düşünmüş müydünüz?” diye sormuştum. “Ben bu mevzuyu çoktan bıraktım, bu türlü olacağını bilmiyordum” demişti. Sahiden de sadece iki yıl yönettiği “Pazar Postası-Sanat Edebiyat”tan ayrıldıktan sonra, 2. Yeni konusu üzerinde durmamış, aslında edebiyat yerküresinde da bu mevzu pek tartışılmamıştı. Ta ki 1974’de, Muzaffer İlhan Erdost cezaevinde siyasi tutuklu olduğu günlerde (adı şimdi Muzaffer Erdost’tur, 12 Eylül 1980 faşist askeri darbesinde kardeşi İlhan Erdost katledilecek ve onun ismini kendi ismine ekleyecektir), Asım Bezirci’nin 2. Yeni Hadisesi isimli kitabı ile Attilâ İlhan’ın 2. Yeni Savaşları isimli kitaplarının yayınlanmasına kadar… İşte ne olursa bu iki kitabın yayınlanmasıyla olur. 2. Yeni, artık şiir gündeminden düşmeyen bir tartışma konusu, birçoklarının poetik niyet geliştirme sürecinde mihenk taşı olacaktır.
Memleketimizin kültürlenme sürecinde çok değerli bir yanı olan Muzaffer İlhan Erdost, o denli sanıyorum ki sadece benim değil, birçok aydının ve sanatkarın da hayatında çok değerli mekanı olan bir kişidir. Onunla konuşurken, son aşama derin, beşere ve topluluğa dair çok geniş bir ortamda lisan ve fikir ürettiğini fark ederdiniz. Şiir, edebiyat, fotoğraf, siyaset bahislerinde iyi bir entelektüel olmanın ötesinde, bir bilge kişiyle konuştuğunuzu hissederdiniz. Metot, kendinden emin ancak alçakgönüllü ve inanç veren ses tonuna hafif bir gülümseme eşlik ederdi. Ankara’da yaşadığım yıllarda, ismi evvel “Onur” olan, kardeşi İlhan Erdost’un 12 Eylül Darbesi günlerinde katledilmesinden sonra, “İlhan İlhan” olan kitabevine arada bir uğrardım. Şiir yazan biri olarak, şiir konusunda (elbette daha bir yığın konuda) konuşabileceğim en bedelli kişiliklerdendi.
2. YENİ METINLERI
“İkinci Yeni” şiir anlayışının isim pederi ve eleştirmeni-savunucusu, Muzaffer İlhan Erdost’u kaybetmeden kısa müddet evvel ziyaret etmiştim. Pazar Postası’nda yazdığı metinlerden oluşan 2. Yeni Metinleri isimli kitabının genişletilmiş basıncını bana imzalayıp vermişti. Bu bahiste sair taraflarda yazdığı metinleri da kitaba almış. O efsanevi “İlhan İlhan Kitabevi”ndeki çalışma odasında, çaylarımızı yudumlarken, Cemal Süreya, Ece Ayhan, İlhan Berk ile anılarını, tartışmalarını anlattı. Pazar Postası’nda, o yılların (1950’ler) genç şairlerinin şiirlerini yayınlarken, bu şairlerin ilerleyen yıllarda Türk şiirini temelden etkileyecekleri konusunda o kadar da emin olmadığını söylemişti. Lakin onları sonuna kadar savunmuştu. Savunduğu genç şairler arasında Ülkü Tamer, Yılmaz Gruda, Tevfik Akdağ, Bilge Karasu (demek yazarlığa şiir ile başlayanlardandı?), Cemal Süreya, Ece Ayhan, Turgut Uyar üzere şairler vardı. Muzaffer İlhan Erdost’un, 2. Yeni şiirine mahsusen soldan gelen taarruzlara karşı yazdığı, “Anlamsıza Kadar Yolunuz Var” yazısı, tarihî kıymettedir.
2. Yeni şiiri, asrî şiirimizin gelişim sürecinde çok değerli bir deneyimdir. Garp o yıllarda 1. ve 2. Yerküre Savaşlarını yaşamış, beşere ve hümanizmaya itimadı sarsılmış olan sanatkarların toplumsal, siyasal, etik pahaları de sarsılan kıymetli kısmı aklı bile reddetmiştir. Bu nedenle, örneğin Garp sürrealizminin devletimizde filizlenen 2. Yeni şiirinde karşılık bulmasını, doğal ve gecikmiş bir reaksiyon olarak görmek gerekir. İşte, Muzaffer İlhan Erdost’un Marksist düşünsel art planıyla, sürrealist 2. Yeni şiir anlayışını bağdaştırması, Türk şiirine velev estetik kanısına kıymetli ekte bulunmasına neden olmuştur. Bu ek daha çok şiirin gerçeklikle poetik ilgisinde ve imgenin şiirde kapladığı yoğunlukta olmuştur. Buna rağmen şiire hizmetçi bir kimlik yükleyen birtakım toplulukçu eleştirmenler ve müellifler, 2. Yeni şiirini, manası reddetmekle suçlayacaklardır. Örneğin kıymetli eleştirmen Asım Bezirci, “Divan Şiiri üzere 2. Yeni şiiri de halka, onun hayatına, edebiyatına ve kültürüne sırt çevirmiştir…” diye yazabilecektir. Bu tenkitlere karşı Muzaffer İlhan Erdost, bir yazısında şöyle diyecekti: “O gün de, bu gün de anlaşılması istenmeyen şey şu: 2. Yeni, toplumsal dertlerden kaçış şiiri değildi, olmadı da. Şiirin içsel yapılanmasında geçirdiği değişimdi laf konusu olan. Bir bakıma şiir, edebiyat ile sanat arasında kendine yeni bir konum arıyordu. Bu yapay bir arayış değil, şiirin klâsik işlevselliğini yitirmeye başladığı ve yeni işlevler aramaya yöneldiği bir devrin doğal sonucuydu…”
1980’li yıllardan sonra, mahsusen 12 Eylül askeri darbesinin neden olduğu toplumsal sarsıntı, politik kıymetlerde olduğu kadar, kültürel bedellerde ve bilhassa şiirde derin sarsıntıya neden oldu. O günlere kadar aşikâr ölçüde hâkim olan “slogan sanat-şiir” büyük nispette terk edildi. Şiirde yeni estetik açılım ve imkanlar arayan şairler (daha sonra bu şairlerin günümüze kalanları “1980 Kuşağı Şairleri” olarak adlandırılacaklardı) 2. Yeni şiir anlayışının imkanlarından da yararlandılar. Bu şiir anlayışı, en politik, en hizmetçi ve angaje şairlerde bile anlaşılan seviyelerde ilgi gördü. 2. Yeni şiiri, giderek, ders kitaplarında bir şiir akımı olarak bölgesini aldı. Pazar Postası mecmuasının ismi da, basın tarihine, haftalık siyaset ve haber mecmuası olmaktan çok, bir şiir akımının doğduğu mecmua olarak geçti.
KAYNAKÇA
- Erdost, Muzaffer İlhan, “İkinci Yeni”, Onur Yayınları, 2015, Ankara.
- İlhan, Attila (1996); İkinci Yeni Savaşı, Malumat Yay., 3.Basım,Ankara.
Gazete Duvar
