Türkiye’de ve dünyada dalga dalga yayılan bayan hareketi patriyarkanın son kalesi olan aile içine ne kadar girebildi? Statükoyu bozmaya çağıran çok ses ortasında; fakir semtlerdeki bayanlar, feminizm ya da bayan uğraşının etkisinden ne kadar faydalanabiliyorlar?
‘AİLE DEĞİLİZ, BAYANIZ ÇOK GÜÇLÜ BİR SLOGAN’
İrtibat Yayınları’ndan çıkan ‘Modern Türkiye’de Siyasi Fikir, Feminizm’ kitabındaki başlıklardan biri sosyolog Feyza Akınerdem’in yazmış olduğu ‘Aile İçinde Feminizm: 2000’ler Televizyonunun Bayan ve Aile Formatları.’
Dışarıda fırtınalar eserken konut ya da aile içine feminizm ne kadar etki edebiliyor? Tahminen de bundan evvel aile kavramına bakmak gerekiyor. Akınerdem; iyi aile, makûs aile ya da aile kavramına nerden yaklaşıyor? Karşılığı şöyle:
“Hem bir feminist olarak hem sosyolog olarak ne aileyi reddedebilirim ne de iyi ve makus aile diye bir yargıda bulunabilirim. Zira o benim işim değil. O toplumun işi. Uygun aile nedir? Berbat aile nedir? Ben nasıl işlediğine bakabilirim. Feminizmin ‘Aile değiliz, kadınız’ çok güçlü bir slogan ancak bir taraftan bayan ve aile diye birbirinin aykırısı iki şey var. Yani ya aile olursun ya da güçlü bir birey olursun. Bu türlü bir aksilik üzerinden düşünmeye dair çekincelerim var. Bayanların aile yapıları içerisinde nasıl kendilerini güçlendirmeye çalıştıklarını, nasıl karşı çıkışlar ortaya koyduklarını, bayan ve erkekliğin yavaş yavaş dönüşme ihtimallerinin de olduğunun yadsınamaz olduğunu düşünüyorum. Aile kavramı sosyolojik olarak güçlü de bir yapı. Kâh tanınan kültür olsun kâh feminist siyaset olsun her ikisinden de bayanların çok şey öğrendiklerine, meskenin içini dönüştürmeye çalıştıklarına kendi araştırmalarım üzerinden şahit olduğumu söyleyebilirim.”
‘BAZEN FEMİNİST DİSKUR BAZEN TANINAN KÜLTÜR…’
“Kadınlık bilgisinden” bahsediyor Akınerdem ve bunu şöyle açıklıyor:
“Feminizmin aileye girmesinden çok o kadınlık bilgilerinin çeşitliliğinin girmesi çok kıymetli. Her bayan kendi içinde kendi durumunun eşitsizliğinin kendisi için yarattığı sonuçların farkında ve onlarla gayret ediyor. Her toplumsal sınıfta bu bu türlü. Bayanlar artık hayır diyorlar, itiraz ediyorlar. Bunu bazen feminist bir diskurun tesiriyle yapıyorlar bazen de tanınan kültürün tesiriyle. Tanınan kültür içerisinde de artık bayan cinayetlerinin, bayana yönelik şiddetin çok fazla gündem olduğu bir dünyada yaşıyoruz. Bütün bunlar bayanlara kendi durumlarını kıymetlendirme, itirazda bulunma aracı kesinlikle veriyor. Bayanların sonsuz imkânlar ve sonsuz imkânsızlıklar içinde nasıl hareketler yaptıklarını görmesi bence kıymetli.”
‘ERKEKLER FEMİNİZMİ AİLE İÇİNE SOKMAMAK İÇİN GARD ALDILAR’
Feminist muharrir Gülfer Akkaya, soruyu “Feminizmin kelamı topluma ulaştı mı?” biçiminde anladığını söz ederek yanıtlıyor:
“Sorunun çapı noktasında buna LGBT-İ aileleri katmıyorum. İdeoloji olarak fark etmeksizin, sağ, sol erkekler feminizmi aile içine sokmamak için gard aldılar. Feminizmin ne kadar makûs, yıkıcı olduğunu; aileye, topluma, geleneklere karşı olduğunu söylediler. ’Canım aslında kökü dışarıda, buralarda tutmaz’ denildi. Batı’nın mutsuz, nahoş, erkekler tarafından sevilmeyen bayanlarının uydurması olduğu söylendi. Zira ‘efendi’ oldukları yer sarsılacaktı. Bayanların vücudunu, emeğini sömürdükleri, her türlü tahakkümü kurdukları yer sarsılacaktı. Sorunuzu siyasi partiler olarak da alıyorum, kurumlar olarak da alıyorum. Konutun içi olarak da alıyorum. Feminizm yalnızca mesken içlerine girmedi. Bütün partilere, bütün iktidarlara, parlamentolara girdi. Feminizm Türkiye’de çok kıymetli bir tabandan ortaya çıktı: Erkek şiddetinden ve bayan emeği sömürüsünden. Feminizm konutların içine esasen girecekti. İstedikleri kadar duvar örseler de girecekti. 12 Eylül sonrasında birinci mitingin bayanların erkek şiddetine, dayağa karşı olması çok manalıdır bu açıdan.”
‘KADINLAR KONUT İÇİNDE FAKİR ÖTESİ DURUMDALAR’
Fakir, tercihleri dışında muhafazakâr olmaya zorlanan, üzerlerine kurulan tahakkümü olağan görmeye alıştırılan bayanlar ne yaşıyor? Oralarda feminizmin ya da bayan hareketinin etkisi görülmeye başlandı mı? Akkaya şöyle yanıtlıyor:
“Örgütlenmenin bu kadar baskı altında olduğu şartlarda bile ‘varoşlar’ dediğimiz; kentlerin daha dışında, fakir kesitin yaşadığı yerlerde bile beğeniriz ya da beğenmeyiz bayan örgütleri, dernekleri var. Batı’da böyle… Ülkenin doğusuna ise bir sürü kayyum atandı. Oralarda çok sayıda bayan örgütleri vardı. Yoksullukla muhafazakarlığın bayanları iki noktada etkileme sıkıntısı var. Emekçi sınıfını oluşturan erkeklerle, bayanlar ortasında fark var. Keza meskenin içinde de erkekler efendi, bayanlar sömürüldüğü için bayanlar erkeklerden de fakir. Eğitim hakkı yok, çalışmasa da olur deniyor… Bayanlar mesken içinde fakir ötesi bir durumdalar. Yoksulluk problemi bayanları çok daha etkiliyor hem de kendisini var edebilme gayret ve imkanlarının önünü kesmiş oluyor.”
‘BAKIŞINDAN ANLIYORSUN KONUTTA NASIL OLDUĞUNU’
“Erkekler bayanların bu yola girdikten sonra meskende köle olarak kalmaya devam edemeyeceklerini biliyor. Bayanlar canları kıymetine kararlar almak zorundalar şu an Türkiye’de. Boşanmak istiyorsa, diğer bir kente üniversiteye gitmek istiyorsa, evlenmek istemiyorsa, çalışmak istiyorsa biliyor ki birileriyle çatışacak o evde…”
Birçok bayanın fark ettiği, işaret ettiği tahminen de mustarip olduğu konu… Görece demokrat, mürekkep yalamış erkekler konutta nasıllar? Bunu da şöyle yanıtlıyor Gülfer Akkaya:
“Dışarıda çok beyefendi görünüp, içerde bayan düşmanı olan, şiddetin her türlüsünü keyifle de uygulayan bu yırtıcı adamları feminist bakışa sahip bir bayan dışarıda seçiyor. Kibirli duruşundan, öğreten adam tutumundan, koltuğa oturmasından… İçtenlikle söylüyorum. Bakışından anlıyorsun meskenin içinde nasıl olduğunu. Evet, konutun içindeki üzere tam dışarıda görünmüyorlar ancak dışarıda kendilerini çok gizleyebildikleri konusunda da ben o kadar emin değilim. Bu klişenin aşılması gerekiyor.”
Gazete Duvar
