Yeni sanatkarımız İpek Duben’in kırk yıllık işlerinin kapsamlı standı SALT Beyoğlu’nda açıldı. Standın başlığı “Ten, Vücut, Ben”. Üç kata yayılan stantta bayan ve erkek vücutlarının teşhirinden, erkek şiddetinden, toplumsal cinsiyetten, göç probleminden ve yerinden edilmenin ruhsal tecrübesine kadar dünyanın ve Türkiye’nin ne kadar sorunu varsa İpek Duben’in omuzlarına bindiğini, bunları sanatsal lisana çevirdiğini ve o yüzden de kırk yıldır yeniliğini kaybetmediğini görüyoruz. Bu stant özetle “ötekilere” bakıyor. Deri, Vücut, Ben, SALT’tan Amira Akbıyıkoğlu, Farah Aksoy, Sezin Romi ve SALT’ın eski yöneticisi ve sanatkarın da kırk yıllık dostu Vasıf Kortun tarafından düzenlendi. Vasıf Kortun 2020’de İpek Duben ile hâlâ süren bir ırmak söyleşisi yapmaya başladı. Stant, bu ırmak söyleşisinin üzerine kurgulandı.
YAZI VE TENKİTLER
Evvel İpek Duben’in çift kültürlü olduğunu söylesek yanlış yapmış olmayız. Zira 1961’de Amerikan Kız Koleji’nin bitirdikten sonra ABD’ye, Agnes Scott College’de ideoloji ve sanat tarihi kısımlarında üniversite okumaya gitti. Daha sonra da Chicago Üniversitesi’nde siyaset bilimi. 1976 yılında New York Studio School’da eğitimini tamamladıktan sonra Türkiye’ye döndüğünde Duben’in problemlere sosyoloji ve ideoloji gözlükleriye dışarıdan, eleştirel bakması doğaldı. Yabancısı olduğu Türkiye sanat ortamına evvel yazı ve tenkitleriyle girdi.
İpek Duben, kendi enstalasyonunda 40 yıllık retrospektifinin önünde poz verdi.
Salt’taki stantta bizi birinci karşılayan işler 1981 yılında ürettiği ‘Şerife’ standından işler. Duben’in ablasının temizlikçisi Şerife’yi sanatçı portre çalışması yapmak üzere “günah, ayıp” kaygıları yüzünden ikna edemeyince Şerife yerine pazardan aldığı bir elbisenin içini gazete kağıtlarıyla doldurarak hayatta varlığı ve emeği görünmeyen, bir hiç olan bayanı hiçliğiyle ortaya çıkarmaya çalıştı. 12 tuvalde her elbiseyi farklı desen ve renklerle boyayarak Şerife’nin çeşitli ruh hallerini bu başsız ve vücutsuz bayanla tabir etti. Bu işlerle ödül de aldı. Bu tuvallerin çabucak yanında beden çalışan bir erkek güzelinin kaslarını gururla sergileyen “Adale Adam” isimli üç tuval daha var. Şerife’nin ayıp ve günah saydığı, erkek hoşuna gurur vesilesi oluyor, çıplak bedenini teşhir etmekten kaçınmıyor.
Ruleti çeviriyor ve katilinizi buluyorsunuz, birinci yaptığında çok ses getirmiş ve ödüllendirilmiş.
ERKEK ŞİDDETİ…
Stant üçüncü katta devam ediyor, bu defa erkek şiddetiyle karşılaşıyoruz. Sergileme biçimi, renk kompozisyonları, ışık ve ses enstalasyonlarına bayıldım. Bu kadar şiddet içeren içerik, bir acı ilacın pembe boyalı şekere sarılıp bize yutturulması üzere. Cıvıl cıvıl bir Rus Ruleti masası, katilin kurbanını seçmesine aracı oluyor.
Tıpkı katta Duben, kendisini aşikâr ki Doğu-Batı ayrımındaki bayanın pozisyonuna koyuyor. İzler ve Kayıt serilerini görüyoruz bu katta. Manuscript ise üstten yere uzanan doğu kültürünün tomarları (scroll) üzere el yazmalarını canlandıran bir yerleştirme.
Cilt Vücut Ben / Yıllara yayılmış büyük bir eser bütününün büyük emekle sergilenmiş hali.
3 NİSAN’A KADAR AÇIK
Benim stantta ilgiyle tek tek okuduğum bir diğer yerleştirme ise 2003 tarihli “Türk Nedir?” Bu işte kullanılan kartpostalların bir yüzünde çeşitli “öteki” fotoğrafları başka yüzünde ise “öteki”ne ulus kimliği, bu durumda Türklük üzerinden yanaşan alıntılar var.
İkinci kattaki dev yerleştirme ise çok aktüel bir sıkıntıya, göçmenlere parmak basıyor. Akın akın yerinden oynatılanlara biraz olsun empati ile bakabilmemiz için yerleştirilen tel örgülü daracık duvar-kafes ortasından geçerken neon “Farewell My Homeland-Elveda Yurdum” yazısı yanıp sönüyor.
Cilt, Vücut, Ben ilkbaharın birinci günlerine, 3 Nisan’a kadar açık.
Cumhuriyet
