Fatih Tan
Diyarbakırlı sanatçı ve küratör Yonca Karakaş, Yıldız Teknik Üniversitesi Sanat ve Tasarım Fakültesi Fotoğraf ve Görüntü programından mezun olmuş ve 2014 yılında Y O N K A isimli ferdî stüdyosunu kurmuştur. Yurt içinde ve yurt dışında birçok değerli galerilerin stantlarına katılan sanatkarın hatırı sayılır kurumsal ve şahsî koleksiyonların içinde de yapıtları bulunuyor. Günümüzde “Pg Arka Gallery”nin sanatkarı olan Yonka, üretimlerine İstanbul’daki stüdyosunda devam etmektedir.
“Yonca Karakaş, fotoğraf disiplininden hareketle belleğinde yer edinen genetik mühendisliğiyle bitki, hayvan ve insan formlarıyla kurguladığı fotoğrafları, insanın harikalık arayışına uzanan “-mış gibi” yaptığı durumları, kimlik ve aidiyet hissiyle şekillenen ülkü ömür üzerinden izleyicisine aktarmaktadır. İzleyicinin ”gerçeklik” algısını kullandığı nesneler, yer, durum ve karakterler ile değiştirerek yeni bir cihan yaratmaktadır. Çerçeve içinde etler, şekerden haçlar, dev ıstakozlar, kusursuz deriler, göz temasından kaçınan android ve soğuk karakterler, genler, klonlama, bellek üzere mevzular üzerinden yeni bir olasılığa imkân sunmaktadır.”*
Yonka’nın sanatsal entropisi John Locke’un şuurla ilgili meşhur önermesi olan “Tabula rasa” (boş levha) üzerinden şekillenir. Şuurun özgür kalmasını savunan bu görüş, insan tecrübesinden sonraki evrede de şuurun özerk olmasının değerinin altını çizer. Yonka’nın çalışmaları Tim Burton’ın sahneleri üzere öteki bir kainatta geçer. Boşlukta üreyen embriyolar metamorfoz geçiren canlılarla saydam kompozisyonlarda sahnelenir. Daha da değerlisi, bana nazaran sanatçı, çalışmalarında hayvanı beşerden, insanı makineden ayıran sonların muğlaklaştığı cinsiyetsiz bir dünyaya gönderme yapar. Bilhassa de dişi teriminin bayanları birbirine bağlayan, ortaklaştıran bir terim olarak kullanılması anlamsızdır. Beşerlerle makineler ortasındaki hudutların muğlaklaştığı bir dünyada bayan ve erkek kategorilerinin giderek anlamsızlaştığının değerine değinir. Yonka, bir bayan olarak eril lisandan olabildiğince kaçınır. Zira politik angajmanların lisanı her vakit erildir. Politik feminizm de bu erilliğin genelde temsilcilerinden biridir. Yonka’nın çalışmaları, kendi libidinal cinselliğinin ve bayanların kendi birikimleri üzerinden bayanların farklılığını olumlayan imgeler üretilebileceğinin en iyi örneğidir.
Yonka çalışmalarında, ülkü ve mutlak bir hakikatin yansımasını şuurdan kopararak, şuurun kurgulayamadığı ve betimleyemediği yeni imajlar yaratır. Ve bu imajların lisanı, coğrafik geleneğin dışındadır. Lisan ve lisanın en karmaşık seviyeleriyle jenerasyondan nesile aktarılan bir bakış açısı, bir zihniyet ve bir gerçekliği kurgulama üslubu insanın klâsik yapısını en iyi söz eden şeylerdendir. O yüzden geleneğin aşılması yahut bir kenara bırakılması aslında birden fazla sefer kelam konusu değildir. Bir bakıma geleneği yıktığımızı zannettiğimiz durumlarda bile bir geleneğin içinde kalarak hareket ederiz ve o geleneğe bu yıkıcı tesirimizle bir katkıda bulunmuş oluruz. Lakin Yonka, bu geleneği yıkmayı başaran bir sanatçı olarak karşımıza çıkıyor. Kültürün fotosentezini görmezden gelerek yeni bir ülkü dünya kuruyor. Sanat ile kültür ortasındaki bağıntı üzerine düşündüğümüzde, kültürün edebi-mimetik bir aktiflik normuna dönüştüğünü ve bu normun estetik rejimiyle ekseriyetle çatıştığını görürüz. Bir uygarlığın gerçekleşmemiş ve enkaza dönmüş ülkülerinin toplamıdır kültür. Kültür herkese aittir. Zira manadan mahrum bir taklidin eseridir. Kentle kurulan kültürel özdeşim de, edebi-duyumsamanın ve duygulanımın normatif fazlalığıdır. Çağdaş sanatın edebi normlara indirgendiği ya da edebi normlar üzerinden mana bulduğu ölçüde, kültürel mimesis kaçınılmaz olarak devreye girer. Bu bakımdan coğrafyayla kurulan duygusal bağ da, estetik rejimin içindeki semptomatik ve totolojik tahlillere genelde ket vurur. Edebi mimesis kültürel duyumsamayla madde-form üzerinden her vakit birleşir. Sanat yapıtlarının dünyaları, yani kültür formları biçiminde serpilip gelişen doğal dünyaları artık var olan bir olgu değildir. Yalnızca fikrin geriye dönük tarihi bakışında var oldukları için bugün hala sanat yapıtıdır ya da sanat yapıtı geçerliliklerini korumaktadır.
Yonka’nın dünyası ise kültürden uzak bir uzlaşı dünyasıdır. Ranciére’in dediği üzere: “Uzlaşı aslında insanların kendi ortalarında mutabakatı değil, duyu ile mananın muahedesidir.”(1) Yonka’nın çalışmaları fütüristik coşkulardan ve konstrüktivist imgelerden uzaktır. Bir bakıma kendi duyu dünyasının bizlerin rasyonel şuuruyla kurduğu post-avangard olgunun ismidir. Uzlaşıyı rejimlerin canlı figürleriyle ve tabiatın çağdaş yapılarıyla rastgele bir özdeşime götürmeyen Yonka, bilakis boş bir şuurun anlamsızlığına gerçek hareket eden bir metodu izler. Bu metot yeni duyusal manaları yakalamaya çalışarak, uzlaşıyı kendi üretimlerinin boş şuurla hedeflenen bir uzamı üzere tekrar inşa etmeye çalışır. Uzlaşı Ranciére’in belirttiği üzere, kati suretle barış değildir. Uzlaşı bana nazaran de –Ranciére’den hareketle- yok sayılanın ve duyulur olanın anlamsal bölüşümüdür. Yonka, görülür olan bir dünya imgesini, belirli bir estetik rejimin içine hapsederek, o dünyayı felsefi bir (idea) aksiyon biçiminin ilişkiselliğiyle kavramsallaştırır. Bunu da simülasyonun mantığı içinde gerçekleştirir. Fakat simülasyon mantığının içinde bunu yaparken “gerçek olanın” aksiliğinden çok, o gerçekliğin görünüşüne ve onun dirençlerine temelde zıt bir tavır alır. Münasebetiyle çalışmalarındaki “medikalizasyon” imgelerinin sıklığı bu durumun tam da bir göstergesidir.
Sanatkarın üretimleri ister tabiat bilimlerinde olsun ister toplumsal bilimlerde isterse de sanat rejimi içinde olsun hiç fark etmez, objektif bir niyetin kurumsallaşmasının önüne geçiyor. Bununla birlikte dış gerçekliğin tek bir gerçek temsil biçimini, yalnızca şuurun bağımsız yapısı olacağı inancını benimsiyor. Kandinsky’nin dediği üzere: “Sanattaki ilgiler, sadece dışsal forma dayalı değildir, mana iştirakine bağlıdır.”(2) Yonka’nın da sanatta asıl mana güttüğü nokta ise hiçbir otoriter baskıya ve hiçbir enformatik manipülasyona maruz kalmamış katışıksız şuurdur. Mondrian, Maleviç ve Yonka üzere sanatkarların ortak noktaları, farklı bir gerçeklik olarak sanat yapmak değildir. Asıl hedefleri ömür biçimlerini ve yeni bir hayatın biçimsel formlarını oluşturmaktır.
Notlar:
*PG ARKA GALLERY sitesinden alıntıdır.
- Uzlaşı Çağına Notlar, Jacques Ranciére, Çev. Didem Tuna, s.10, Sel Yayınları
- Sanatta Ruhsallık Üzerine, Wassily Kandinsky, Çev. Gülin Ekinci, s.16, Altıkırkbeş Yayınları
Gazete Duvar
