Suriye’den, Afganistan’dan, Afrika’dan ve daha birçok ülkeden kaçarak daha iyi bir ömür sürdürmek için Türkiye’ye gelen, buradan da Yunanistan üzerinden Avrupa ülkelerine gitmek isteyen mültecilerin seyahatleri birden fazla defa yarım kalıyor. Binlerce mülteci kıyı kıyılarında botlarla denize çıkarken birçok kere de mültecileri kurtarmak için kıyı takımları harekete geçiyor. Yapılan kurtarma çalışmaları da kahramanlık destanı üzere belgesellere, haberlere bahis ediliyor lakin mültecilerin bundan sonra ne yaşadıkları neredeyse hiç gündeme gelmiyor. Asıl sorun ise mülteciler için botlardan kurtarılıp Türkiye’ye döndüklerinde başlıyor. Zira toplumsal, ekonomik hiçbir muhafazaları olmadan hayata tutunmaya çalışıyorlar.

‘BİZE HAKARET EDİP VURMAYA BAŞLADILAR’

Afrikalı bir mülteci bayan, kurtarılma anını anlatırken Yunanistan tarafındaki kıyı güvenlik güçlerinin kendilerine hakaretler ettiğini, erkekleri ve çocukları dövdüklerini söylüyor. Mülteci bayan burada yaşadıklarını şöyle anlatıyor: “Türkiye’ye Van üzerinden yasadışı olarak girdim. Avrupa’ya gitmek için şişme bota binmeye son dakikada karar verdim zira Türkiye’de istediğim işi yapmak benim için nitekim güç. Şubat ayında da İzmir bölgesinden bir şişme bot ile ayrıldık. 30 bireydik. Bir teknede üç polis bize yanlışsız geldi. Maskeli ve silahlılardı, süratli botlarla geldiler. Motoru durdurdular. Bize hakaret ettiler ve vurmaya başladılar. Bilhassa çocuklara ve erkeklere vurdular, teknede bebekler ve gebe bayanlar da vardı. Üstümüzü aradılar, telefonlarımızı ve tüm paramızı aldılar. Şişme botumuzu iple çekerek Yunanistan’da bir limana götürdüler. Limanda çok sayıda polis vardı. Sonra bizi küçük sallara koyarak Türk tarafına ittiler.”

‘TÜRKLER ARTIK SİYAHİLERİ KABUL ETMİYOR’

Mülteci bayan Türkiye tarafında yaşadıklarının Yunanistan tarafında yaşadıklarıyla misal şeyler olduğunu söylüyor:

“Teknedeki bayanlardan biri telefonunu saklayabilmişti, Kıyı Güvenlik’i aradı. Kısa bir müddet sonra bizi almaya geldiler. Bizi alan polisler de ayaklarımıza ve sırtımıza basarak tepindi. Hala ağrılarım var… Parmak izimizi aldıktan sonra sözlerimizi alacaklarını söyleyip bıraktılar bizi.”

Kendilerine rastgele bir toplumsal teminat verilmeden, yasal haklar aktarılmadan bırakılan mülteciler sonrasında yaşadıklarını da şöyle anlatıyor:

“İzmir’de hayatımız pek hoş sayılmaz zira işimiz yok, hayatta kalmak için imkânlarımız yok. Çalıştığımız yerlerde de siyahi olduğumuz için iyi ödeme yapılmıyor, düşük bir maaş teklif ediliyor. Siyahilerin çabucak hepsi yaşıyor bunu, Türkiye hoş bir ülke ancak Türkler artık siyahileri kabul etmiyor, bizim için onlarla yaşamak artık daha güç. Türkiye’de yaşayabilmemiz için düzeltilmesi gereken çok şey var lakin bu vakit ve yıllar alacak. Bu yüzden Avrupa’ya gitmek istiyoruz. Türkiye hoş bir ülke lakin bizim üzere gençlerin geleceği için değil.”

‘GÖÇMEN KISSALARI SURVİVOR’A DÖNÜŞÜYOR’

Mültecilerin milletlerarası müdafaa müracaatları kabul edilmiyor. Toplumsal Hizmetler Uzmanı Nihat Tarımeri ise Avrupa Toplumsal Kuralı’nın mülteciler için uygulanması gerektiğinin altını çiziyor:

“Bahsettiğimiz bireyler 18 yaşından küçük çocuklarsa öncelikle toplumsal müdafaa yükümlülüğü getirir. Bu kuralların uygulanması lazım. Göçmenlerin süreksiz bir yerde barınma hakkı kesinlikle vardır. Öncelikli kendilerini uygun bir yere götürüp güvenlikli bir alanda tutmak gerekiyor. Hukuk devletinde bu olmalı, yönetimlerin keyfilikleri bir hak ihlaline sebep veriyor. Örneğin vilayet göç yönetimleri göçmenlere ne yapacağını, nasıl yaşayacağını anlatmalı. Ne yazık ki bu türlü bir perspektif sunulmuyor. Burada değerli olan toplumsal müdafaa kavramıdır. İdari süreç yapıldığında da uygunluk olması gerekiyor. Bunlar olmadığı için göçmen öyküleri survivor’a dönüşüyor. Bu boyutuyla baktığımız vakit da belirli bir göç haritası oluşuyor. Deniz ve kara yolu bu yolun başlangıcı oluyor.”

Tarımeri, denizlerden kurtarılıp Türkiye’ye getirilen bütün mültecilerin kayıt altına alınarak kimlik verilmesi gerektiğini söylüyor. Tarımeri şöyle devam ediyor:

“Bu süreçleri vilayet göç yönetimleri yapmalı. Sonrasında hemen toplumsal ve hukukî muhafaza sağlanmalı. Bir haksızlığa uğradılarsa mülteciler bu mevzuyu derhal barolara bildirmeli. Sivil toplum kuruluşları da bu bahiste bir yol haritası sunmalı. Baroların bu bahisteki yükü çok fazla.”

‘KAYITTAN ÖTEKİ BİR YOL YOK’

Göç Araştırmaları Derneği’nden Sibel Karadağ ise mültecilerin bilhassa denizlerde yaşadıklarının çok çetrefilli bir süreç olduğuna dikkat çekiyor. Mülteciler denizden limanlara getirildikten sonra hangi kademelerden geçiriliyor? Karadağ bu soruya şu cevabı veriyor:

“Son devirde Türk Kıyı Güvenliği’nde değişen uygulamalar var. Örneğin Ege kıyısı boyunca deniz karakolları kuruldu. Bu karakollar yokken kurtarma operasyonları açık alanda yapılıyordu. Karakollarla birlikte açık havadan kurtulmak istediler. Evvelce mülteciler limana getirildiği vakit birinci yardım yapılıyordu, sonrasında da polise ilişkin boş spor salonları üzere bir alana götürülüyorlardı ve burada bir kimlik süreci başlıyordu. Daha sonrasında ise mülteciler, geri gönderme merkezlerine götürülüyordu. Mültecileri burada 6 aya kadar tutma hakları var. Sonrasında haklarında şayet hudut dışı kararı varsa hudut dışı ediyorlardı ya da ‘idari nezaret sonlandırıldı’ denilen bir kağıt verip dışarı bırakıyorlardı. Fakat Edirne sürecinden beri geri gönderme merkezlerinde tutma sıklığı azaldı.”

Karadağ bilhassa mültecilere verilen ‘idari nezaret sonlandırıldı’ kağıdından sonra meselelerin başladığının altını çiziyor. Zira bu kağıda nazaran tüm süreçler bitti ve mülteciler her an hudut dışı edilebilir, polis denetimi yapıldığı esnada gözaltı süreci yapılıp deport süreci başlayabilir: “Bunların hepsi hukuk açısından bir araf oluşturuyor. Bunu meşru hale getirmeye çalışıyorlar. Mülteciler de her an hudut dışı edilir endişesiyle yaşamaya başlıyor.”

Pekala süreç nasıl işlemeli? Karadağ bu soruya da şu cevabı veriyor:

“Kayıttan diğer bir yol yok. Türkiye üzere bir ülkede kayıt altına almak gerekiyor. Kayıtla birlikte kamusal alana erişim gerekiyor. Bu kayıt da vatandaşlık temelli bir çizgide olmalı. Süreksiz müdafaa üzere ne olduğu bilinmeyen bir pozisyonda bırakmaktansa bu kayıt yapılmalı. Mülteciler bu belirsizliğin içerisinde sivil vefata mahkum ediliyorlar. Yalnızca bir nesli değil gelmekte olan nesli da buna mahkum ediyorlar. Toplumsal hak erişimi sağlayacak ortamı sağlamalıyız. İkincisi de memleketler arası müdafaa yollarını açabilmek. Bu yalnızca Türkiye’nin elinde değil. Burada daha varlıklı, gelişmiş ülkeler kapıları açmadığı sürece sorun tahlile kavuşmaz. Bu kadar çok sayıdaki mültecinin Türkiye’de konumlanması eşit ve adaletli bir tahlil değil. Bütün devletler bu sorumluluğu almalı, vatandaşlık yolu açılmalı. Bunun için de milletlerarası kurumlara muhtaçlık var.”

Gazete Duvar