TÜRKLERDE BAYANIN YERİ

BORAN YILDIRIM

ORTA DOĞU TEKNİK ÜNİVERSİTESİ KİMYA MÜHENDİSLİĞİ

Bayana yönelik şiddet, gündemimizin değerli başlıklarından biri. Kuşkusuz bu durum, ülkemizde bayana kıymet verilmediğinin delili. İstanbul Sözleşmesi’nin kaldırılması da bu duruma tuz biber ekti desek yeridir. Bu mukavelenin kaldırılmasının akabinde kendini “milliyetçi” olarak tanıtan kimi etraflarda “zaten geleneklerimize uymuyordu” yolunda bir grup onaylayıcı yansılar belirdi. Bunun üzerine şu soru akla geliyor: Bayanı aşağı görmek hakikaten Türk geleneğinin bir kesimi mı? Bunun karşılığını tarihte aramak gerekiyor.

Türkler, Orta Asya’da göçebe yaşarken adeta “toplumcu” (sosyalist) bir ömür biçimi kurmuşlardı. Bu durum, çok büyük ölçüde iklimin sertliğinden ve doğal kaynakların kıtlığından kaynaklanıyordu. O devir kimse diğerinin sırtından yaşayamaz, kadın-erkek omuz omuza vererek ava ve gerektiğinde savaşa çıkmak zorunda kalırlardı ve tüm kararlar ortak alınırdı. Tüm bunların sonucu, eşitlikçi bir ömürdü. İşte bu eşitlikçi ömrün bir sonucu olarak, bayan, erkekle eşit pozisyondaydı. Ahmet Taner Kışlalı, bu durumu şöyle açıklar:

“Eski Türk toplumlarında, devlet başkanlığı, karı-koca hatun-hakanın ortak sorumluluğu ile yürütülürdü. Yasa niteliğindeki emirnameler her ikisince imzalanmadan uygulanamazdı. Elçi kabulü dahil, bütün kıymetli merasimlerde, hakan ile htun birlikte bulunurlardı. Bayanlar savaşın her evresine erkeklerle eşit şartlarda katılırlardı. Hatun ise şahsen savaş konseyinin üyesiydi. Tarihte devlet başkanlığı yapmış birinci bayanlar da Türklerdi. Delhi Türk Devleti’nde Raziye Sultan, Kirman’daki Kutluk Devleti’nde Türkan Hatun bunun en ünlü örneklerini oluşturuyordu.”

ŞAMANİZME NAZARAN BAYAN ‘KUTSAL’

Şunu da eklemek gerekir ki, o periyotta Türkler, cinsel kabahat nedir bilmezlerdi. Bayan ve erkek birlikte yıkanmak dahil her alanda bir ortada bulunur lakin cinsel atak gerçekleşmezdi; buna yeltenenler ise çok ağır bir biçimde cezalandırıldı.

Orta Asya Türklerinin o periyottaki dinî inancı olan Şamanizm, işte bu türlü eşitlikçi ve bayana paha verici bir ortamda yerleşti. Bayan, Şamanizme nazaran “kutsal” sayılıyordu. Bayan ve erkek, Şamanist ibadetleri yerine getirirken bir ortada bulunmaktan çekinmezdi; merasim alanlarında bir ortaya toplanır, el ele tutuşur, içkiler içer ve raks ederdi. Bunları bugün bile Doğan Avcıoğlu’nun deyişiyle “geniş ölçüde eski Türk dininin İslamlaştırılmış bir biçimi” olan Alevi inancı içerisinde gözlemleyebiliyoruz. Bilhassa göçebe Türkmenlerde, Orta Asya Türk inancının birçok kalıntısı Alevilik ismi altında sürdürülmüştür. Aleviliğin kıymetli özelliklerinden biri kadın-erkek eşitliğidir.

Bayanlar, cem merasimlerinde erkeklerle birlikte semah dönerler ve topluluğun sevip saydığı yaşlı bir bayan, dinî başkan olan “dede”nin yanına oturur. Bunun yanında Alevilikte çok eşlilik yoktur. Bayan, ömrün her alanında erkekle birebir seviyededir. Tüm bu saydığımız gelenekler, yüzyıllar uzunluğu uygulanan baskılar ve katliamlar, yaygınlaştırılan gericilik ve ahlaksız iftiralar sonucunda unutturulmuş yahut toplumun gözünden düşürülmüştür. Bunun sonucu da Şevket Süreyya Aydemir’in yazdığı üzere “Biz Türk değil miyiz?” diye sorunca “Estağfurullah! Onlar kızılbaştır” diye kaygıyla reddeden beşerler ve mirastan yarım hisse alan, mahkemede tanıklığı yarım sayılan, boşanma ve eğitim üzere temel haklardan mahrum, nüfus sayımında yer almayan ve yeri geldiğinde sokağa çıkması bile yasaklanan bayanlar oldu.

KARANLIKTAN BESLENENLER

YOK OLMAK MI, VAR OLMAK MI?

ECE KART

ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FOTOĞRAF ÖĞRETMENLİĞİ

Bu müziği dinleyince bir tuhaf oluyorum. Nabzımın yavaşladığını hissediyorum. Müzik o kadar yavaş ki, vakti da yavaşlatıyor güya. Vakit duracakmış, hayat duracakmış üzere. Ve geriye yalnızca akan sular kalacak üzere. Yavaş yavaş, ağır ağır… Yağmur yağarken sona erecekmiş üzere hayat. Gerisinden yağmur bile ağlayacakmış üzere.

Bir yağmur ağlar mı hiç? Bir yağmur nasıl ağlar? Evet, yağmur bile ağlayacak akabinde. Yağmur yok olmak isteyecek güya, intihar edecekmiş üzere. Tutunmadan bir kola, ağaca, yaprağa. Boşluğa tutunmak istercesine atacak kendini. Pekala ya akabinde bulutlar? Bulutlar ne yapacak? Nasıl izleyecek bu yok oluşu? Gözleri önünde hepsi intihar ederken kendi intihar etmek istemeyecek mi? Nasıl kaldırsın bu yükü?

Dayanılmaz olacak bulut. Gözyaşlarının yağmur olduğunu biliyor. Bunu bile bile nasıl ağlayacak? Bulut ağlamak istemiyor artık. Zira intihar ediyor yağmur damlaları.

Her ağladığında izlemek istemiyor bu sahneyi. Bulut ağlamamaya karar veriyor. Susuyor, susuyor, birikiyor ve ağırlaşıyor. Havalar soğurken donmaya başlıyor yükü. Kaldıramıyor artık kendini. Ağırlaşıyor ve tüm yükünü atmaya başlıyor. Lakin fark ediyor ki, ağlamıyor hiç kimse. Beyaz kar taneleri arkası arkasına savrulurken ortalık sevince karışıyor. Kar taneleri aşağı düşerken birbirine karışıyor ve birbirini yalnız bırakmıyor. Hepsi birbirine tutunuyor ve var olmaya çalışıyor yağmur damlalarının bilakis.

KAR DAHA DA ŞİDDETLENİYOR

Kimi ağaca, bir kola, yapraklara, çatılara düşüyor; lakin hepsi memnun. Var olmaya çalışıyorlar zira, intihar etmeden. Bunu gören bulut hafiflediğini hissediyor. Daha çok keyifli oluyor ve daha çok memnun ediyor tahminen de.

Kar taneleri, yağmur damlalarını intihar ederken görmüş olacak ki, bulutun o kadar üzülmesine dayanamadılar tahminen de. Kar taneleri buluttan düşerken o kadar memnun ayrılıyorlar ki, bulut gözlerine inanamıyor. Kocaman gülümsüyor bulut ve kar daha çok şiddetleniyor. Hepsi ona gülümseyerek veda ediyor. Lakin yok olmak için değil, var olmak için. Bakıyor ki bulut, kar taneleri birbirine kenetlenmiş. Şiddetlenen kar kendini, varlığını göstermeye başlıyor. Her taraf bembeyaz oluyor. Yerler, ağaçlar, konutlar…

VE ARTIK AĞLAMIYOR BULUT

Tutunabildikleri yerlerden bakıyorlar gökyüzüne gülümseyerek. Bulut yukardan gülümsemeye devam ediyor. Gösterdiği ve gördüğü görüntü karşısında daha keyifli oluyor. Yağmur damlaları birbirine tutunamazken, kar tanelerinin bu hoşlukları oluşturduğuna şahit oluyor ve gitgide her yer beyazlara bürünüyor.

Nihayet kar tanelerinin hepsi veda ediyor buluta. Bulut çok yükü atmışken hafiflediğini, pamuk üzere olduğunu hissediyor sonunda. Geriye görüntüyü izlemek kalıyor. Kar taneleri tıpkı biçimde buluta bakarak yeryüzünden gülümsemeye devam ediyor. Ve artık ağlamıyor bulut.

FIRTINANIN ESARETİ

MAHSUN KAPLAN

MARMARA ÜNİVERSİTESİ HOŞ SANATLAR FAKÜLTESİ

Bir fırtınayı nasıl ya da ne halde esir edebilirsiniz?

Fırtına adildir, merttir.

Fırtına devrimcidir, serttir.

Fırtına, zalime kasvettir!

*

Diyelim ki fırtına esir oldu.

Binlerce insan fırtınaya hasrettir.

Beyaz bir torosta çalan kasettir.

Fırtına halktır,

Halk zulme esvettir!

*

Fırtına diyelim ki bir pazar sabahı,

Diyelim ki edememiş dostlarla kahvaltısını,

Diyelim ki çıkmış dağlara, kırlara,

Aşk için döğüşmeye,

Alıkoymuşlar.

Fakat diyelim ki, bir pazar sabahı

Bir pazar sabahı kelamımız olsun,

Döğüşüp, kazanıp, edeceğiz kahvaltıları dostlarla…

BİR İSTİKAMET BULUP YANLIŞSIZ ROTADA İLERLEMEK

MUHAMMET FURKAN UZUN

SELÇUK ÜNİVERSİTESİ BAĞLANTI FAKÜLTESİ

Jack London’ın hayatından izler taşıyan Martin Eden romanını kesinlikle duymuşsunuzdur. London bu unutulmaz romanında, bir tıp kendi hayatını da anlattı. Aslında anlattığı sırf kendi hayatı değildi. Kitapta anlatılan Martin Eden karakteri bizim hayatımızdı.

Martin Eden, hepimizin hayatından derin izler taşıyan bir karakterdi. Yere düşen lakin düştüğü yerden kalkmayı beceren herkes biraz Martin Eden’di. Hezimet alan ama bu yenilgiyi galibiyete dönüştürmeyi başaran herkes bir Martin Eden sayılabilir… Hayalleri peşinde uğraş eden, kendini bilgiye ve okumaya adayan, kendini geliştirmek için çaba veren herkes bir Martin Eden sayılabilir… Âşık olan ve bu aşkla kendini değiştirmeye çalışan herkes bir Martin Eden sayılabilir… Yazıları reddedilen ancak yazmaya devam eden her genç muharrir bir Martin Eden sayılabilir…

‘MARTIN EDEN SENDROMU’

Martin eden romanı günümüzde de ülkemizde en çok satan romanlar ortasında bulunuyor. Hayatımızın çabucak her kısmında hepimiz bir “Martin Eden sendromu” yaşıyoruz. Kimimiz daha sonra bu sendromdan kurtulurken kimimiz hayatımızı bu sendromla devam ettiriyoruz… Kimimiz hayallerine ulaştıktan sonra bir boşluk içine düşerken kimimiz hayallerimize, hayaller katmaya devam ediyoruz…

Jack London, Martin Eden’i yaratırken kendi başından geçen olayları da yazmıştı. Halbuki ortadan yıllar geçmesine karşın bu kitabı okuyanlar, aslında bu kitabı değil, kendi hayatlarını okuyorlar…

Bu kitabı okurken, tıpkı vakitte kendi hayatını da okuyan isimlerden biri de eski A Ulusal Futbol Grubu Teknik Yöneticisi, “öğretmen” Şenol Güneş… Güneş, yıllar evvel verdiği bir röportajda bu kitaptan şöyle bahsediyor: “Martin Eden’den aldığım ışık, bana çok şey kattı. Önüne çıkan duvarlar engebeli olduğu vakit, direnmesini bileceksin. Fakat bilirsen direnirsin. Kitapları o denli okuyacaksın. İş olsun diye okursan hiçbir şey anlamazsın.”

Martin Eden, yalnızca ve yalnızca bir kitap karakteri olmasına karşın milyonları etkileyerek peşinden sürüklemeyi başardı. Martin Eden, bir boşluk içerisinde kaybolan insanların, kendilerini bulduğu kitaptı. Martin Eden, yalnızca bir kitap karakteri olmasına karşın bir kitap karakterinden çok daha fazlası olmayı başardı. Zira Martin Eden, yanlışsız rotada ilerlemek isteyen insanların kitabıydı ve bundan sonra da o denli olacak… Martin Eden, bir istikamet bulup gerçek rotada ilerlemek isteyen insanların kitabı olarak kalacak…

“Bir harita ya da bir pusula olmaksızın bilinmeyen denizlerde sürüklenen bir gemici üzereyim. Artık tarafımı bulup gerçek rotada ilerlemek istiyorum…”

Üniversite öğrencileri; hikaye, şiir ve denemelerini [email protected] adresine gönderebilirler.

Seçici Heyet: Işık Kansu (Eşgüdüm), Özcan Karabulut (Öykü), Ferruh Tunç (Şiir), Öner Yağcı (Deneme).

Cumhuriyet