İZMİR- İnsanlığın toprağı ateşte pişirip çömleği nasıl keşfettiği tam olarak bilinmemekle birlikte, ekseriyetle kabul gören varsayım, tesadüfen bulunduğu tarafında. Bulunma formu ne olursa olsun, çömlekçilik Anadolu toplumlarında yaygın olan ve insanlık tarihinin birinci devirlerinden beri müddet gelen bir uğraş.
Günümüzde teknolojiye yenik düşerek unutulmaya yüz tutan çömlekler, eskisi kadar ilgi görmese de Anadolu’nun kimi yerleşim yerlerindeki usta ellerde hala yoğrulup şekillendiriliyor. Bilecik’in Kınık Köyü de çömlek üretiminin devam ettiği yerleşim yerlerinden birisi…
Üretim tekniği bakımından özgün olmalarına karşın Çanakkale, Kütahya üzere öbür sırlı Anadolu çömlekleri kadar ilgi görmedikleri için Kınık çömleklerini biriktiren Deniz Taner ile koleksiyonunu konuştuk.
‘ÇÖMLEKLER TARİHİN EN ESKİ ŞAHİTLERİ’
Koleksiyonerlik çok meşakkatli bir iş. Siz koleksiyonerliği nasıl tanımlıyorsunuz?
Koleksiyonculuk bence birçok farklı bahiste nesnelerin, bir sistem içerisinde sınıflandırılarak biriktirilmesidir. Olağan beraberinde araştırma alışkanlığı ve yeni hayat biçimlerini de getiren bir tutku. Koleksiyoner, merakla sürdürdüğü bu faaliyetten kuşkusuz keyif alır ve konusunda bilgisini artırır. Hobi olarak başlayan koleksiyonu yayınladığında ise kalıcı olur.
Sizin koleksiyonerliğe ilginiz nasıl başladı? Koleksiyonunuzun geçmişi ne vakte dayanıyor?
Ben çocukluktan beri seramik nesnelere karşı heyecan duydum. Çömlekler, seramik sınıfı nesnelerin en ilkel gereci olan kilden üretilenler. Arkeoloji bilimine merakım da bunda tesirli oldu sanırım. Çömlekler tarihin en eski şahitleri… Binlerce yıl geçmesine karşın onlar toprağın altında bugüne kadar sapasağlam kalmış ve bize bilgi aktarıyorlar.
Beşerler birçok vakit galiba sırf kendi alanları ile ilgileniyorlar. Oysa koleksiyon ve öteki hobiler asli bahisten vakit zaman çıkıp farklı bir mevzu ile ilgilenme fırsatı veriyor. Farklı bir hususta zevk ile geçen vakit insanın moralini artırıyor. Doğal koleksiyon ile edinilen bilginin ve bu bilginin paylaşımının kuşkusuz entelektüel bir tatmini de var.
.
Sizi yalnızca Kınık çömlekleri biriktirmeye iten neydi?
Bu alanda Kınık çömleklerini seçmem, üretim tekniği bakımından özgün ve Çanakkale, Kütahya üzere öbür sırlı Anadolu çömleklerinden daha az ilgi görmüş olmaları…
‘TECRÜBE GEREKTİREN GÜÇ BİR TEKNİK’
Bize Kınık çömleklerinin temel özellikleri hakkında bilgi verir misiniz?
Kınık çömleklerinin imalatı, 1880’li yıllarda Bulgaristan’dan göç eden ve Bilecik’in Kınık Köyü’ne yerleşenlerin beraberlerinde getirdikleri bilgi ve teknikle başlamış. Çanakkale ve Kütahya’dan farklı olarak desenleme işi de tornada yapılıyor. Tornada şekillendirilen kil hamuru, kısa bir kurutma müddetini takiben hala plastik kıvamda iken astarlanıyor ve tekrar tornaya yerleştirilip dönerken “akıtma tekniği” denilen bir metotla desenleniyor. Özcesi deneyim gerektiren epey sıkıntı bir teknik.
“Kınık Çömlekleri” koleksiyonunuzu nasıl oluşturdunuz?
Çömlekleri toplamaya başladığım yıllarda Kınık çömlekleri konusunda çabucak hiç yayın yoktu. Koleksiyonla birlikte araştırmaya başladım. Sırlı Anadolu seramiklerinin birçoğunun özgün başlayıp vakitle desen ve form bakımından çizgisinden uzaklaştığını fark ettim. Kınık çömlekçiliği de vakitle değişmiş, çağdaşlaşmış. Kınık çömlekçiliğinde de öbür Anadolu çömlekçiliğinde olduğu üzere nesne üzerine tarih ve üretici işareti koyma alışkanlığı yok. Bulgaristan’da akıtma tekniği ile çömlek üretiminin devam ettiğini ve özgünlüğünü koruduğunu fark ettim. Bana kronoloji açısından çok yararı oldu.
‘KINIK SERAMİKLERİ SÜS EŞYASI OLARAK DA KABUL GÖRMÜŞ’
Koleksiyonunuzda ne cins ve hangi tarihlere giden örnekler mevcut?
Kınık Köyü’nde seramik imalatının başlamasını takiben uzun yıllar kase, sürahi, testi, ibrik, bakraç, maşrapa, tereyağlık, kavanoz ve küp formlarında kullanım kapları üretilmiş. Kınık seramikleri birçok işleve hizmet ederken renkli ve coşkulu desenleri nedeniyle süs eşyası olarak da kabul görmüş.
Değişik formlarda numuneleri içeren koleksiyonumda yer alan modüllerin kimilerinin Kınık’ta imalatın erken devrine ilişkin olduklarını Bulgaristan’ın Troyan kentinin El Sanatları Müzesi’nde yer alan eski örneklerle karşılaştırarak ve tekrar Bulgaristan kökenli yayınlarda birinci devirlerde kullanılan ana renklerin yeşil, sarı, ebru ve kahve olduğunu okuyarak tespit ettim. Kınık Köyü’ne Bulgaristan’dan göç edenlerin “Rus Harbi” (1877-1878) sonrası göç ettiklerini biliyoruz. Fakat köyde birinci ocağın ne vakit kurulduğu ve imalatın hangi yıl başladığı bilinmiyor.
Bulgaristan’dan da örnekler var mı elinizde?
Örnekleme için çeşitli yayınlardan yararlandım. Lakin elimde Bulgaristan’da üretilmiş numune yok.
.
‘BÖLGE SERAMİKÇİLİĞİ, OSMANLI SERAMİĞİ’NDEN ETKİLENMİŞ’
Kınık çömleklerinin en temel özelliği nedir, bir çömleğe bakıp Kınık olduğunu nasıl anlarız?
Desenleme, tornada yapılırken evvel yatay çizgiler boyanıp daha sonra bu yatay daireler kurumadan bir damlalık ile muntazam aralıklarla kabın üst kısmına farklı renklerde boya damlatılır. Bu damlalar aşağı istikamette akarak yatay daireleri bozar ve su damlasına benzeyen dikey desenler oluşur. Bazen bu damlalık ile akıtılan boya, farklı düzeylerden başlatılarak dikey akıntının zikzak manzara alması sağlanır.
Dikey akıtmaların bazen ikinci cinste ortasına ikinci bir renk damlatılarak, göze benzeyen bir manzara elde edilir. Bu formun Osmanlı Saray Bahçeleri’nin uğurlu süsü tavus kuşunun kanatlarında yer alan göze benzetilmek için yapıldığını anlatan yayınlar tespit ettim. Günün Bulgaristan yetkilileri her ne kadar Osmanlı Dönemi’nde seramikçiliğin gerilediğini argüman etseler de bölge seramikçiliğinin Osmanlı seramik sanatlarından ziyadesiyle etkilendiği kuşku götürmez.
Günümüzde desenlemede kauçuk damlalık kullanılıyor. Birinci periyotlarda boğa boynuzunun ucuna delik delinmiş ve içine doldurulan boya çömleğe bu delikten akıtılmış.
Kınık çömleklerinden öteki koleksiyonunuz var mı?
Anadolu ile ilgili gravürlerden oluşan mütevazi bir koleksiyonum var, geliştirmeye devam ediyorum.
‘YAŞADIĞIMIZ TEKNOLOJİ ÇAĞI’NDA SANAL KOLEKSİYON YAPMAK DA MÜMKÜN’
Son olarak; koleksiyonerlik yapmak isteyenlere neler söylemek istersiniz?
Koleksiyon size ilişkin bir şey ve sizin oluşturduğunuz bir değer. Ayrıyeten diğer bir yerde tıpkı gibisi olamaz. Koleksiyonunuz gelişirken yaptığınız araştırmalar sonucu öğrendiklerinizle manevi pahası daha da artıyor. Genelde koleksiyon yapmak kıymetli bir işmiş üzere algılanır. Oysa gördüğüm harika kibrit kutusu ve deniz midyeleri koleksiyonları var.
Ayrıyeten yaşadığımız teknoloji çağında sanal koleksiyon da yapmak mümkün. Örneğin ben İran, Kashan ve Pre-Colombian ( 1492 öncesi Amerika Kıtası yerli halk sanatları) seramiklere çok meraklıyım. Bunları müze yayınlarından, müzayede meskenlerinin kataloglarından, antikacı sitelerinden, kitaplardan ve Pinterest üzere yayınlardan tespit ederek tasnif ediyor ve koruma ediyorum. Genç koleksiyon meraklılarına bilhassa tavsiye ederim.
Gazete Duvar
