Oyuncu Aydın Orak 1982’de doğdu. Şov Sanatları Merkezi Tiyatro Yönetmenliği’nde iki yıl eğitim gördü. Ortalarında Gogol, İbsen, Yaşar Kemal, Haşmet Zeybek olmak üzere birçok müellifin oyununu Kürtçeye çeviren Orak, İstanbul Bilgi Üniversitesi Sahne Sanatları ve Performans Bölümü’nü terk etti. Orak’ın “Asasız Musa” isimli birinci uzun metraj sineması 2014’te vizyona girdi. Birçok ulusal ve memleketler arası sinema şenliğine katıldı, mükafatlar aldı. “Sabırsızlık Zamanı”, “Daha Güzel Yenil”, “Yaşar Kemal Efsanesi” üzere sinemaların de direktörlüğünü yapan Orak, son devirlerde “Siyah Karga”, “Dövüş Horozu”, “9.75” üzere sinemalarda rol aldı. Yönetip rol aldığı sinema ve oyunlarla Türkiye, İsveç, Norveç, Danimarka, Belçika, Almanya, Fransa, İsviçre, Kanada, Avusturya ve Avustralya’da değerli şenlik ve turnelere katıldı. İskenderiye Memleketler arası Sinema Şenliği, Adana Memleketler arası Sinema Şenliği, Antakya Sinema Şenliği üzere şenliklerde heyet üyeliği yaptı. Direklerarası Tiyatro Ödülleri’nde Yılın Erkek Oyuncu Ödülü’ne layık görüldü. Şiir, çeviri ve araştırma alanlarında beş tane kitabı yayınladı. Onlarca tiyatro oyununda oyunculuk, direktörlük ve çevirmenlik yaptı.
Aydın Orak ile geçtiğimiz günlerde bir ortaya geldik ve belgesel sinema anlayışını konuştuk.
‘BELGESELDE KİŞİNİN İÇİNDE BULUNDUĞU KURALLAR EN YALIN HALİYLE KAMERAYA ALINMALI’
Kavramsal olarak bakıldığında belgesel sinema, başka sanat kollarına göre gerçeğe sadık kalmasıyla öne çıkıyor. Zihninizde belirmeye başlayan bir fikir belgesele varmadan evvel, tıpkı bir ağacın kolları üzere kurmacaya, hayali olana uzanıyordur kesinlikle. Bu durum bir sanatçıyı kısıtlamaz mı?
Ben belgesele biraz duygusal ve gazetecilik refleksiyle yaklaşıyorum. Belgeseli kurmacaya yaklaştırmak benim usulüm değil. Belgesel doğal ki sinema estetiği ve üslubuyla çekilmeli. Lakin belgeselde gerçeği estetize etmek üzere bir tasam yok. Belgeselde kişinin, durumun içinde bulunduğu kurallar en yalın haliyle kameraya alınmalı ve ona nazaran bir kurgu yapılmalı. “Kafamda şöyle bir belgesel kurguluyorum” demek bana çok uzak. O şeyin ya da kişinin belgeselini yapmak, o kişi yahut durumla kurduğum ferdî ve duygusal münasebettir. O kişi ya da durum şahsî olarak bir yerime dokunmuştur ki onu kendi dünyamla harmanlayıp belgesel lisanıyla seyirciye sunuyorum. Aslında başta kendime sunuyorum. Yani gerek belgesel gerek kurmaca gerekse tiyatro oyununu birinci başta kendim için yapıyorum. Bu sineması niçin izliyorum? Bana nasıl bir şey söylüyor? Hangi yarama dokunuyor? üzere sorular soruyorum kendime. Sonra seyirciyle paylaşıyorum.
Türkiye’de belgesel sinema pek önemsenmez. Şenliklerde geri planda kalır, TV satışı yapılmaz, kaynak yaratmada meşakkat yaşanır. Kendinizi “üvey evlat” üzere hissediyor musunuz?
Ben belgesel sinemayı tiyatroya benzetiyorum. Tiyatro genel olarak ticari değildir. Parayla direkt bağlantısı olmaz. Belgesel de biraz öyledir. Siz bir şey anlatmak istiyorsunuz ve mümkün mertebe insanlara ulaştırmaya çalışıyorsunuz. Ne vazgeçebiliyorsunuz, ne de istediğiniz yere ulaşmayacağını bildiğiniz halde peşini bırakıyorsunuz. Hiçbir yere ulaşmasa bile kendiniz izliyorsunuz, internette yayınlıyorsunuz. TV belgesellerini dışında bırakıyorum; büsbütün yapılan idealist bir haldir. Lakin büyük ve değerli bir haldir. Bunun değeri yıllar sonra çıkıyor ortaya. Zira bugün sinemasını çektiğiniz gerçek kişi ya da durum bir vakit sonra yok oluyor. Lakin elinizde onun belgeseli, yani kimsede olmayan manzara ve bilgileri kalıyor. Bu da sizi biricik kılıyor. Yalnızca siz düşünmüşsünüz ve yalnızca sizin elinizde bir dünya kalıyor.
Aydın Orak‘BELGESEL DÜN NEYSE BUGÜN DE ODUR’
Bir estetik tercih olarak belgesel için, sinemanın özü, kaynağı diyebiliriz. Çünkü çekilen birinci sinemalar belgeseldi. Tarihi bağlam içinde, belgeselin bugüne ulaşma serüvenini, geçirdiği değişimleri nasıl yorumluyorsunuz? Kendinizi bu gelenek içinde nerede görüyorsunuz?
Belgeselin kurmaca haliyle ilgilenmiyorum. Kurmaca sinema başka bir cins. Belgesel farklı. Bilgi ve evrak kıymeti taşıyan belgeseller daha çok ilgimi çekiyor. Bir şahsiyetin belgeseli, öyküsünü kayıt altına almak, onu günümüze ve sonraki nesillere ulaştırmak bana daha çok büyülü ve hakikat geliyor. Belgesel dün neyse bugün de odur. Yani birinci çekilen manzara bir belgeseldi. Bugün de o imajın en yalın haline ulaşmak belgesel sinemanın en öncelikli misyonudur.
‘GERÇEĞİ ESTETİZE ETMEK BANA HAKİKAT GELMİYOR’
Bilhassa toplumsal medyada, hazır bilgi veren birtakım Youtube içerikleri belgesel olarak tanımlana geliyor. Bu noktadan yola çıkarak iki farklı soru soracağız. Birincisi, belgesel bilgi taşıma aracı mıdır? İkincisi, bu içerikleri estetik olarak nasıl değerlendiriyorsunuz?
Bugün imaj çağında yaşıyoruz. Çekilen her manzara natürel ki doküman niteliğindedir. Bugün pandemi ile ilgili çekilen her imaj, yarın bu bahis ile ilgili çekilecek her belgeselde kullanılabilir. İster toplumsal medyada olsun, ister internetin öbür bir mecrasında yayınlanmış olsun. Şayet aradığınız o görüntü-arşiv ise doğal ki kullanmanız gerekiyor. “Bu çok bilinen bir görüntü” deyip o imgeyi kullanmamak belgeselinizi totalde düşündüğünüzde eksik bırakabilir. Belgeselde “estetize”, bana tehlikeli bir kavrammış üzere geliyor. Gerçeği estetize etmek yanlışsız gelmiyor bana. Çektiğim belgesellerde arşiv imajların hiçbirinin rengini, sesini düzenleyip tamir etmiyorum, stabilizasyonunu yapmıyorum. Periyodunda nasıl ve ne kaidelerde çekilmişse, hangi kamera ile çekilmişse, sesi ne kadar cızırtılıysa, olduğu üzere kullanmak daha hakikat geliyor. İmgeyi yenilemek belgeselin gerçekliğine karşıt üzere geliyor bana.
Belgesel sinema, gerçekle olan direkt bağından ötürü, sık sık egemenlerin hışmına uğruyor. İdeolojik bağlamda bu durumu nasıl değerlendiriyorsunuz?
Demin konuştuğumuz estetize etme sorunu tam da burada belgeselin inandırıcılığını ve gerçekliğini zedeleyeceğini düşünüyorum. Şayet bir imajın özgününü belgeselinizde kullanırsanız hükümranlar de size karşı bir şey diyemeyecektir. Yalnızca belgesel değil kurmaca da her vakit egemenlerin hışmına uğramıştır. Bahis, yaklaşım, üslup, kamera açısı o sinemanın tarafını belirliyor. Kadraj direktörün vicdanıdır. Dünyaya baktığınız penceredir. Gerçek bir olaya hangi açıdan bakıyorsunuz? Ne anlattığınız değil, nasıl anlattığınız sizi hükümranlar karşısında korkulan bir kişi haline getiriyor. O da tüm hışmıyla üstünüze geliyor.
‘DİJİTAL PLATFORMLARIN VERECEĞİ İŞLER ISMARLAMA ‘PROJE’ İŞLER OLUR’
Son günlerde, filmler/diziler yayımlayan çeşitli internet mecralarının daha etkin kullanılıyor olması hasebiyle, birkaç sermayedarın “piyasaya” gireceği konuşuluyor. Bu durum yalnızca dizi bölümü için değil, sinema kesimi için de heyecan yarattı. Pekala, belgesel sinemacılar bunun neresinde? İnternet mecralarından takviye alarak iş üretebilmek, geçmişteki üretim şartlarına göre sizi özgürleştirir mi? Ne düşüyorsunuz?
Aslında dijital platformların ana akım kanallardan pek bir farkının olduğunu düşünmüyorum. Çektiğim iki sinema “Asasız Musa” ve “Yaşar Kemal Efsanesi” BluTV’de yayında. Ancak bu platformlar bana bu sinemaları çekmem için bütçe vermezlerdi diye düşünüyorum. Yeniden bu çeşit sinemaları kendi bütçemle çekmeliyim. Onların vereceği işler ısmarlama “proje” işler olur. Bu platformların şöyle bir değerli tarafı var; en azından sinemalarımızı ana akım TV’lerde yayınlanamayacağı için dijital platformlarda izleme imkanı oluyor. Bu da iyi bir şey olağan ki. Ama RTÜK motamot televizyonlar üzere bu platformları da denetliyor, yaptırımda bulunuyor.
Hazırladığınız yeni bir proje var mı? Günleriniz nasıl geçiyor?
Pandemi öncesi çektiğim bir kurmaca, bir belgesel var. Onları bu yıl çıkarmayı düşünüyorum. Yeniden üzerinde çalıştığım bir sinema projesi var. O ne vakit olgunlaşır vakit gösterecek. Bugünleri okuyarak, izleyerek verimli geçirmeye çalışıyorum.
Gazete Duvar
