Arap dünyası bu hafta, gazeteci Cemal Kaşıkçı cinayetinden, Suriye’ye yapılan üst seviye Rus heyetinin ziyaretine, Amerika Birleşik Devletleri’nin Irak ve Afganistan’da mevcut asker sayısını düşürme kararından Doğu Akdeniz’deki tansiyona, Bahreyn’in Birleşik Arap Emirlikleri’nden sonra İsrail ile olağanlaşma kararına kadar birçok hususla çalkalandı.
Lakin 4 Eylül 2020 tarihinde Sudan hükümetinin uzun müddettir çekişme halinde olduğu Sudan Halk Kurtuluş Hareketi kuzey fraksiyonu (SPLM-N) ile yaptığı “prensip anlaşmasında” din ve devlet işlerinin birbirinden ayrılmasını öngören unsurun yer almasının yankıları bu hafta da geniş bir biçimde devam etti.
Hükümet ve SPLM-N örgütü ortasındaki prensipler ve prensipler uzlaşmasında din ve devlet işlerinin birbirinden ayrılmasının anayasa ile teminat alınması aksi takdirde buna alternatif olarak “toplumların bahtını tayin hakkının” tanınması üzerinde “prensipte” uzlaşıldı.
Sudanlı müellif Züheyr El Serrac, El Taghyeer gazetesinde mevzuyu ele aldığı yazısında kıymetli bir noktaya değindi ve birçok bölümün bu “ilkeler beyanı uzlaşmasını” kesin bir mutabakat zannettiğini lisana getirdi ve bunun yalnızca diyaloğun hangi yerde devam edeceği üzerinde bir “prensipler” uzlaşması olduğuna vurgu yaptı.
Başbakan Abdullah Hamduk da kelam konusu “ilkeler beyanı deklarasyonundan” sonra yaptığı açıklamada, bunun sonuncu bir mutabakat olmadığını ve bu husustaki son kararın yetkili mercilerin onayından sonra verileceğini belirtti.
Sudan hükümetinin bu adımı ülke içinde birçok kesim tarafından desteklenirken İslamcı çizgideki hareketler “din ve devlet işlerinin birbirinden ayrılması” karşı çıkıyor. İslamcı çizgideki siyasi partiler, bunun ülkede barışı tesis etmek yerine yeni bir fitne yaratabileceğini savunuyor.
‘SUDAN’DA DİN VE DEVLET İŞLERİ AYRILACAK MI?’
“Birçok kesim başbakan Abdullah Hamduk ile Sudan Halk Kurtuluş Hareketi-Kuzey örgütü önderi Abdülaziz El Halo ortasındaki “ilkeler beyanı sözleşmesini” güya son bir anlaşmaymış üzere yanlış anladı. Ve din işlerinin devlet işlerinden ayrılması hususu üzerinden çok gürültü kopardılar. Esasen bu yalnızca kelam konusu örgüt ve hükümet ortasında devam edecek olan görüşmelerin hangi prensipler üzerinde devam edeceğinin beyanıdır.
Hamduk ve El Halo ortasındaki uzlaşmada dikkat çeken bir detay da, din ve devlet işlerinin birbirinden ayrılmasının anayasada teminat altına alınmaması durumunda, kendi mukadderatını tayin hakkının buna alternatif seçenek olarak belirlenmesi oldu.
Bunun yanı sıra, ulusal problemler muahedesi, dini kurumlar ile devlet kurumlarının birbirinden ayrılmasını öngörse de, mutabakatın 9. bendi, din ve devlet bağı tartışmasının anayasa kongresine ertelenmesini öngörmektedir. (Züheyr El Serrac/Sudan El Taghyeer gazetesi)
SUDAN’DA LAİKLİK GAYRETININ TARİHİ
“Sudan’da alışılagelmişin bilakis hükümetin Sudan Halk Kurtuluş Cephesi kuzey kanadı ile imzaladığı mutabakatta, din ve devlet işlerinin birbirinden ayrılması prensibinin garanti altına alınacağı belirtildi. Bu adım Sudan’ın mevcut gerçekliğinde radikal bir adım niteliğinde. Ayrıyeten bu adım demokratik bir devlete ulaşmanın da yolu. Yeniden iç savaşın sona erdirilmesi, kaynaklarının izole edilmesi ve nedenlerinin ortadan kaldırılması için bir gereklilik. Bu adım, Sudan’da istikrarın ve kalkınmanın sağlanabilmesi için temel kaide niteliğinde.
Sudan’da din, lisan, ırk ayırımı gözetilmeyecek çağdaş bir devletin kurulması için verilen gayret birinci bağımsızlık devrine kadar uzanmaktadır. 1958 yılında bağımsızlıktan sonra Sudan Devlet Lideri, güney bölümünü ortadaki farklılıkları hesaba katmadan ülke içinde eritmek istedi. Bu da güney kısımdaki halkın bağımsızlık talep etmesine ve bunun için silahlı uğraşa başlamasına neden oldu. Bunun sonucunda da buraya özerklik verildi. Lakin 1983 yılında Devlet Lideri Cafer El Numeyri muahedeyi feshedince çekişmenin tekrar başlamadı ve Sudan’da laik bir sistemi hedefleyen Sudan Halk Kurtuluş Hareketi kuruldu. 1985 yılında Numeyri’nin düşürülmesinden sonra Sudan idaresi, Halk Kurtuluş Hareketi’yle tekrar muahedenin yürürlüğe girmesi ve şeriat kanunlarının yürürlüğünün durdurulması konusunda uzlaştı.
Lakin 1989 yılında Ömer El Beşir darbesi geldi ve bu bütün mutabakatlara da bir darbe indirdi. Şeriat kanunlarını tekrar yürürlüğe soktu. İslami Kurtuluş Ihtilali ismini verdiği idaresinin din ve devlet işlerinin birbirinden ayrılmasını kabul etmediğini ve bu bahsin tartışmaya açık olmadığını belirtti. El Beşir vaktinde silahlı çekişmeler daha da arttı ve iç savaş başladı. Memleketler arası alandaki arabuluculuk teşebbüsleri sonucu 2005 yılında yapılan mutabakat sonucunda güneye 2011 yılında kendi yazgısını tayin hakkı verildi. Bu da Sudan’ın ikiye bölünmesiyle neticelendi.” (Malik Vennus/Lübnan Daraj haber sitesi)
‘LAİKLİK ADIMI SUDAN’DA FİKİRSEL BİR DÖNÜŞÜMÜN SONUCU MU?’
“Bugün Sudan’da laiklik tartışmalarının tekrar başlamasının nedeni, bunun toplumu birleştirmenin ve birbirine bağlamanın yolu olmasından kaynaklanmaktadır. Sudan bugün hâlâ çağdaş çağa geçmek için çekilen sancılarla boğuşmaktadır.
Sudan özelinde bakıldığında Müslüman olmayan topluluklar Ömer El Beşir periyodunda birçok mevzuda eşitsizliğe maruz kalıyordu. Bu yüzden Sudan toplumundaki tarafların birbirine karşı mütevazı olması gerekir.
Başbakan Abdullah Hamdok ve Abdülaziz El Halo’nun barışın sağlanabilmesi için laiklik konusundaki olumlu adımlarına karşın, laiklik kavramının anlatılması konusunda hazırlıklar yapılmalıydı. Çünkü kelam konusu toplumun büyük bir bölümü hala laikliği din aksiliği olarak görmektedir. Artık ise asıl sorun verilen bu odunların sonunun ne olacağıyla ilgili. Bunlar taktiksel ve süreksiz mi? Ve bu ödünler mevcut durumun dayatmasından kaynaklı olarak mı verildi? Yoksa fikirsel dönüşümün bir sonucu mu? (Usame Ahmed El Mustafa/BAE Elaph internet gazetesi)
‘ÖMER EL BEŞİR DEVRININ EN BÜYÜK TABULARINDAN BİRİ’
“Din ve devlet işlerinin birbirinden ayrılması sıkıntısı uzun müddet boyunca değerli bir tartışma konusu. Sudan üzere dini ve ulusal olarak farklı toplulukların bir ortada yaşadığı ülkede daima gündemde olması da aslında çok doğal. Fakat gelişmelere bağlı olarak bazen soğudu bazen de tekrar farklı gelişmelerle ısınıp tekrar gündeme geldi.
Geçtiğimiz günlerde laiklik konusu, Abdullah Hamduk ile Sudan Halk Kurtuluş Hareketi başkanının uzlaşmasındaki din ve devlet işlerinin birbirinden ayrılması hususuyla tekrar gündeme geldi. Evvel bu husus gizlice tartışılmaya başlandı lakin daha sonra duyuru edildi.
Bu prensip, El Halo liderliğindeki Sudan Halk Kurutuluş Hareketi-kuzey kanadının en değerli unsurlarından biri. Örgüt bu prensipten vazgeçmemesi hasebiyle daha evvelki hükümetlerle bir türlü uzlaşamadı. Ayrıyeten öteki örgütlere de uzaklıklı yaklaşmasının en değerli nedeni de bu unsurdur.
El Halo, taleplerinin pek de kolay olmadığının farkında. Ve bunun değerli ölçüde cüret gerektirdiğini biliyor.
Din ve devlet işlerinin birbirinden ayrılması sıkıntısı önemli ölçüde tartışmalara neden olan-olacak bahislerden biri. Birçok Sudanlı siyasi yapı bu prensibe yaklaşmaktan ve siyasi yankılarından çekinmekte ve uzak durmaya çalışmaktadır. Çünkü eski devlet lideri Ömer El Beşir periyodunda bu, ülkedeki tabulardan birisi haline gelmişti. (Muhammed Ebu Remman/El Arab gazetesi)
Gazete Duvar
